آموزش به دانش آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری

«اختلال عاطفی و رفتاری» یک اصطلاح فراگیر در علم روانشناسی است که چندین تشخیص متمایز مانند اختلال اضطراب، اختلال شیدایی- افسردگی، اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه و … را دربرمی‌گیرد. به این اختلالات «اختلال عاطفی» و «چالش عاطفی» نیز گفته می‌شود.

هنگامی که به‌عنوان یک معلم، مشاور تحصیلی یا مربی با کودکان و نوجوانانی روبرو می‌شوید که ویژگی‌های خاص روحی دارند، ارتباط با والدین و ارجاع دانش‌آموزان به مشاور روانشناس اهمیت زیادی دارد، به خاطر داشته باشید که شما روان‌درمانگر نیستید و باید از راهنمایی‌های یک متخصص بهره ببرید.

بنابراین توصیه‌های مربوط به رفتار با دانش‌آموزان دچار اختلال عاطفی و رفتاری که در این مقاله ذکر شده‌اند مربوط به دانش‌آموزانی است که روان‌شناس یا روان‌پزشک وجود اختلال را در آن‌ها تشخیص داده است.

علائم اختلالات عاطفی و رفتاری در کلاس درس

دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری معمولاً یک یا چند مورد از این پنج ویژگی را در کلاس درس نشان می‌دهند:

1. نوعی ناتوانی در یادگیری که با عوامل فکری، حسی یا فاکتورهای مربوط به سلامتی قابل توضیح نیست.
2. ناتوانی در ایجاد یا حفظ روابط بین فردی رضایت‌بخش با همسالان و معلم‌ها.
3. انواع رفتار یا احساسات نامناسب در شرایط عادی.
4. خلق‌و‌خویی که نشان‌دهنده‌ی طیفی از ناراحتی یا افسردگی است.
5. تمایل به ایجاد علائم فیزیکی یا ترس‌های مرتبط با مشکلات شخصی یا مسائل مدرسه.

انواع اختلالات عاطفی و رفتاری

زیرمجموعه‌ی چتر اصطلاح اختلالات عاطفی و رفتاری، دو دسته وجود دارد: اختلالات روانی و ناتوانی‌های رفتاری. در ادامه ویژگی‌های هر مورد ذکر شده است.

اختلالات روانی

این دسته طیف وسیعی از عارضه‌ها را در برمی‌گیرد. اختلالات روانی به‌عنوان الگوها یا ناهنجاری‌های ذهنی، رفتاری یا ادراکی تعریف می‌شوند که عملکرد روزانه را مختل می‌کنند و باعث ناراحتی می‌شوند. برخی از رایج‌ترین نمونه‌های آن عبارتند از:

• اختلال اضطرابی
• اختلال دوقطبی (معروف به اختلال شیدایی- افسردگی)
• اختلال خوردن (مانند بی‌اشتهایی، پرخوری عصبی و اختلال پرخوری)
• اختلال وسواس فکری-عملی
• اختلال روانی

اختلالات روانی به دلایل متعددی برای معلم در کلاس درس چالشی عمیق ایجاد می‌کنند. نمی‌توان از معلم‌ها انتظار داشت که این اختلالات را «درمان» کنند. دانش‌آموزانی که با این نوع چالش‌ها دست و پنجه نرم می‌کنند، اغلب تحت درمان هستند و ممکن است دارو دریافت کنند. داروها می‌توانند افراد را به روش‌های غیرمنتظره‌ای تحت تاثیر قرار دهند و از آنجایی که اطلاعات پزشکی محرمانه است، ممکن است معلم‌ها ندانند که چرا دانش‌آموزان چنین رفتاری دارند. این امر پاسخ مناسب به برخی رفتارها را دشوار می‌کند. علاوه بر این، دانش‌آموزانی که از این شرایط رنج می‌برند ممکن است به سادگی نتوانند انتظارات تحصیلی و رفتاری را برآورده کنند. در چنین مواردی، دانش‌آموزان نیاز به دریافت مداخلات آموزشی ویژه دارند و ممکن است لازم باشد به یک کلاس آموزشی ویژه منتقل شوند.

ناتوانی‌های رفتاری

کودکان دارای ناتوانی‌های رفتاری، از خود رفتاری نشان می‎دهند که عملکرد کلاس را مختل می‌کند و یا برای خودشان و دیگران مضر است. برای تشخیص ناتوانی رفتاری، رفتارها نباید به یکی از اختلالات روانی که در بالا ذکر شد، نسبت داده شود.

دو دسته از ناتوانی‌های رفتاری وجود دارد: اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه و اختلال سلوک.

اختلال نافرمانی مقابله‌جویانه با مخالف با عدم انطباق شدید، منفی نگری و عدم تمایل به همکاری یا پیروی از دستورالعمل‌ها مشخص می‌شود. کودکان مبتلا به این عارضه خشن یا پرخاشگر نیستند، آن‌ها به سادگی از همکاری با بزرگسالان یا همسالان خود خودداری می‌کنند.

اختلال سلوک بسیار شدیدتر است. این اختلال با پرخاشگری، خشونت و آسیب وارده به خود و دیگران مشخص می‌شود. دانش‌آموزان مبتلا به اختلال سلوک معمولاً باید در کلاس‌های آموزشی ویژه آموزش ببینند تا زمانی که رفتارشان به اندازه‌ای بهبود یابد که امکان تماس با جمعیت آموزش عمومی فراهم شود.

راهبردهای آموزش دانش‌آموزانی با اختلالات عاطفی و رفتاری

مانند سایر شرایط، دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری به محیطی مثبت و ساختاریافته نیاز دارند که از رشد حمایت کند، عزت نفس را تقویت کند و به رفتار مطلوب پاداش دهد.

قوانین و روال

قوانین باید در ابتدای سال تحصیلی تنظیم شوند و به گونه‌ای نوشته شوند که ساده و قابل درک باشند. جمله‌بندی قوانین باید مثبت باشد: «به خود و دیگران احترام بگذارید» قانون بهتری از «به کسی آزار نرسانید» است. قوانین را ساده نگه دارید: 6 قانون یا کمتر کافی است.

عواقب نقض قوانین نیز باید در ابتدای سال تحصیلی تنظیم شود و هر زمان که قوانین زیر پا گذاشته شدند، به طور مداوم و محکم اعمال شوند. پیامدها باید سازگار و قابل پیش‌بینی باشند. هنگام اجرای پیامدها، بازخورد خود را به صورت آرام و واضح به دانش‌آموز ارائه دهید. به این ترتیب، دانش‌آموز می‌فهمد که چرا مواجهه با این عواقب لازم است. سعی کنید هنگام شکستن قوانین از واکنش عاطفی اجتناب کنید. واکنش عاطفی به دانش‌آموز توجه منفی می‌دهد که برای بسیاری از کودکان خوشایند است. آرام و جدی باشید، محکم و در عین‌ حال مهربان باشید. رسیدن به این تعادل دشوار است، اما برای نتایج مثبت بسیار مهم است.

روال‌ها برای مدیریت کلاس بسیار مهم هستند. دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری تمایل دارند با تغییر و تحولات غیرمنتظره دست و پنجه نرم کنند. مرور یک برنامه‌ی بصری از فعالیت‌های روز، روشی موثر برای شروع روز است و به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا احساس کنند همه‌چیز از پیش تعیین شده است.

تکنیک‌های حمایت از رفتار مثبت

دانش‌آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری اغلب نیاز به آموزش در یک محیط آموزشی خاص دارند زیرا رفتار آن‌ها برای کلاس درس عمومی بسیار ناسازگار است. در اینجا چند ایده برای هدایت و حمایت از رشد به سمت رفتار مثبت‌تر و سازگارتر آمده است:

(1) اقتصاد ژتونی – دانش‌آموزان برای هر مورد از رفتار مثبت امتیاز یا ژتونی کسب می‌کنند. سپس می‌توانند از این ژتون‌‌ها برای خرید جوایز در فروشگاه کلاس استفاده کنند. برای اینکه یک اقتصاد ژتونی موثر باشد، رفتار مثبت باید به طور مداوم پاداش داده شود و اقلام موجود در فروشگاه باید واقعا برای دانش‌آموزان انگیزه‌دهنده باشند. این امر مستلزم آمادگی و سازماندهی مناسبی است، اما ثابت شده است که این روش کاملاً مؤثر است.

(2) نمودار رفتار در کلاس درس – یعنی ایجاد نموداری که به صورت بصری سطح رفتار هر دانش‌آموز را در کلاس نشان می‌دهد. دانش‌آموزانی که رفتار مثبتی دارند در نمودار پیشرفت می‌کنند. کسانی که رفتار منفی دارند به سمت پایین سقوط می‌کنند. این باعث می‌شود که هر دانش‌آموزی پاسخگو باشد و به شما کمک می‌کند تا پیشرفت را مشاهده کنید و به آن پاداش دهید. اگر دانش‌آموزان مسئله‌دار همیشه در انتهای جدول بمانند، این فعالیت کارساز نخواهد بود. روی نکات مثبت تا حد ممکن تمرکز کنید و آن‌ها را با انگیزه نگه دارید.

(3) سیستم قرعه‌کشی – مشابه اقتصاد ژتونی، به دانش‌آموزانی که رفتار مثبتی دارند، بلیطی با نام آن‌ها داده می‌شود. این بلیط‌ها در یک شیشه قرار می‌گیرند و یک یا دو بار در هفته یکی را بیرون می‌آورید. به برنده‌ی قرعه کشی یک جایزه تعلق می‌گیرد.

(4) بررسی رفتار مثبت همتایان – در این روش از دانش‌آموزان خواسته می‌شود که همسالان خود را تماشا کنند و رفتار مثبت را شناسایی کنند. هم دانش‌‎آموزی که رفتار مثبت دارد و هم دانش‌آموزی که شناسایی را انجام می‌دهد، پاداش می‌گیرد. این روش حس کار گروهی و حمایت اجتماعی را در کلاس تقویت می‌کند.

نتیجه‌گیری

آموزش کودکان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری می‌تواند بسیار چالش برانگیز باشد. به یاد داشته باشید: ثابت شده است که تقویت و پاداش دادن به رفتار مثبت بسیار مؤثرتر از تلاش برای حذف رفتار منفی است. تنبیه و پیامدهای منفی منجر به جنگ قدرت می‌شود و فقط بروز رفتارهای مشکل‌ساز را بدتر می‌کند. مثبت ماندن در مواجهه با چنین رفتارهای هیجانی‌ای آسان نیست، اما تسلیم نشوید. تأثیر شما می‌تواند برای این دانش‌آموزان که با شرایط فوق‌العاده دشواری دست و پنجه نرم می‌کنند، به معنای دنیایی متفاوت باشد. [منبع]

سوال‌های متداول