راهکارهایی برای شاد کردن فضای کلاس

اگر تدریس در گروه لذت‌بخش‌ترین مشاغل دنیا هم نباشد، در باور عمومی شغلی پر از فراز و نشیب است که همواره پر از لحظات شیرین و پر افتخار بوده و هست. بسیاری از معلم‌ها خاطراتی که در کنار دانش‌آموزان خود در یک روز به یاد ماندنی ساخته‌‌اند،  لحظاتی که آن‌ها را بعد از فارغ‌التحصیلی یا خارج از فضای کلاس در زندگی روزمره دیده و موفقیت‌شان را مشاهده کرده‌اند و یا زمانی که در یک کلاس با دانش‌آموزان خود مانند یک تیم واحد در مسیر موفقیت عمل کرده‌اند را از دلایل متعهد ماندن خود به این شغل و از جمله زیباترین جنبه‌های فعالیت خود برمی‌شمارند.

با وجود این فضاسازی دلنشین، نمی‌توان انکار کرد که خستگی دانش‌آموزان، کلافه‌ کننده بودن برخی مطالب درسی (حتی برای معلم)، رعایت نشدن زمان‌بندی کلاس به دلایل گوناگون و یک پارچه نبودن سطح دانش محصلان، همگی از جنبه‌های یک تصور واقع‌گرایانه از محیط تحصیلی هستند. تمامی دبیران و استادان به این موضوع واقف هستند که تنها سطح علمی بالای یک آموزگار نمی‌تواند باعث دلپذیر شدن ساعات تدریس او باشد، بلکه موضوعی که او را در این امر متمایز می‌کند، مهارت مدیریت کلاس، چگونگی صرف وقت و برنامه‌ریزی زمان تدریس و مهارتی است که در شکل‌گیری یک رابطه‌ی صمیمانه بین خود و دانش‌آموزانش به خرج می‌دهد.

در این مقاله قصد داریم برای آن دسته از معلم‌های ارزشمندی که کیفیت زمان تدریس خود را در اولویت قرار داده‌اند، نکاتی را گردآوری کنیم تا با بهره‌گیری از آن‌ها، به کیفیت مطلوب و فضایی شاد و پویا در کلاس خود برسند.

راهبردهایی برای شاد و پویا نگه داشتن فضای کلاس درس

با ورود دوباره‌ی دانش‌آموزان به مدارس، پس از دو سال آموزش مجازی به دلیل همه‌گیری بیماری کرونا، معلم‌ها و دیگر اعضای کادر آموزش باید به راهکارهایی برای کمک به دانش‌ آموزان سوگوار که در جریان پاندمی برخی از اعضای خانواده، دوستان یا آشنایان خود را از دست دادند، بیاندیشند. در عین حال مدارس باید به دنبال راهکارهایی برای افزایش نشاط در کلاس و برنامه‌ای راهبردی برای بازگرداندن ذهن دانش‌آموزان به فضای درس و مدرسه به صورت حضوری داشته باشند.

در ادامه مجموعه‌ای از راهکارهای عملی برای دستیابی به فضایی شاد و پویا در کلاس‌های درس برای بهره‌گیری معلم‌ها ذکر شده است:

(1) فهرستی از ارزش‌ها، اهداف و علایق دانش‌آموزانتان تهیه‌ کنید

از دانش‌آموزان خود بخواهید که ارزش‌ها، نکات کلیدی مربوط به شخصیت‌ و اهدافشان در آینده را با شما و کلاس در میان بگذارند. این اطلاعات می‌تواند شامل شغل مورد علاقه، اهداف کلی، ارزش‌های اخلاقی و یا مواردی مانند نویسنده، خواننده یا تفریح مورد علاقه‌شان باشد. نسبت به این پاسخ‌ها شنوا باشید و سعی کنید الگوهایی بیابید که در آینده، در تدریس خود مسائل مورد علاقه‌ و توجه‌ دانش‌آموزانتان را به نحوی به کار بگیرید. برای مثال، بر اساس تفریح‌ یا ارزش‌های هر دانش‌آموز تکالیفی شخصی‌سازی‌ شده از آن‌ها بخواهید یا گروه‌بندی کلاسی را متناسب با ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموزان در نظر بگیرید تا بازدهی بیشتری از فعالیت‌های گروهی کسب کنید. مطالعه‌ی راهنمای گام به گام آموزش کار گروهی به دانش آموزان می‌تواند در این زمینه راهگشا باشد.

(2) ساخت فیلم کوتاه، کلاژ یا تهیه‌ی پادکست 

این یک روش بسیار خوب برای معرفی دانش‌آموزان به یکدیگر و ایجاد صمیمیت بیشتر در محیط کلاس و درنهایت ایجاد فضایی است که دانش‌آموزان را بیشتر با محیط درگیر می‌کند. بسته به موضوع درس و شرایط آن، از دانش‌آموزان خود بخواهید با استفاده از عکس یا ضبط ویدیویی کوتاه و یا ضبط یک پادکست (تدوین صوتی) جنبه‌هایی از زندگی خود را شرح دهند. یا در صورتی که این ایده را متناسب با موضوع درس یا یکی از فعالیت‌های مدرسه -برای مثال فعالیت‌های فرهنگی- می‌یابید از آن‌ها بخواهید در استفاده از این ابزار‌ در فعالیت مورد نظر مشارکت کنند.

این پیشنهاد برای درس‌هایی مانند معارف، زبان، ادبیات و … می‌تواند ایده‌ای جذاب باشد. بسیاری از دانش‌آموزان علاقه‌مند به نقد ارزش‌های اخلاقی یا بررسی و معرفی آثار ادبی هستند و مشارکت در غالب این تمرین‌ها را دلپذیرتر می‌یابند. [منبع]

 

(3) یخ دانش‌آموزان را با بازی و فعالیت‌ باز کنید

در ابتدای دوره، فعالیت‌هایی ترتیب بدهید که دانش‌آموزان از حریم امن خود به گونه‌ای بیرون آمده و مشتاق شوند که اطلاعات خود را به اشتراک بگذارند. برای تحقق این امر کافی است تمرین‌هایی کوتاه نظیر یک معرفی ساده اما با عنوانی جذاب از آن‌ها بخواهید.

از آن‌ها درخواست کنید که طی دقایقی یا برای جلسه‌ی پیش رو، یک مقاله با عنوان «سه چیز جذابی که در زندگی دیده‌ام» به کلاس ارائه کنند. می‌توانید در صورت امکان این مقاله‌ها را در همان جلسات ابتدایی با توجه به اهداف درس خود، همسو کنید. برای مثال از آن‌ها بخواهید تعداد مشخصی دلیل برای دوست داشتن یا دوست نداشتن درس شما ذکر کنند، آن را نقد کنند و یا به کلاس پیشنهاد بدهند که اگر قرار باشد آن‌ها این درس را تدریس کنند، رویکردشان در کلاس چه خواهد بود.

برای عملی کردن این راهکار می‌توانید مقاله‌ی «چگونه یک کلاس دانش‌آموز محور بسازیم؟» را مطالعه کنید تا دریابید چگونه باید به دانش‌آموزان اجازه دهید در تصمیم‌گیری برای استفاده از روش‌های تدریس و موضوع درس مشارکت داشته باشند.

(4) از روش فکر کردن، هم‌گروه شدن و هم‌فکر شدن استفاده کنید

این مورد می‌تواند به یکی از جذاب‌ترین روش‌های تدریس شما تبدیل شود. یک سوال به دانش‌آموزان خود بدهید و از آن‌ها بخواهید به صورت انفرادی به سوال پاسخ دهند. سپس آن‌ها را گروه‌بندی و درخواست کنید تا با هم‌فکری به یک پاسخ مشترک و صحیح‌تر برسند. در آخر، دو گروه را با هم ادغام کرده و درخواست قبلی را تکرار کنید تا صحیح‌ترین پاسخ حاصل شود، دانش‌آموزان نیز با استفاده از ادبیات مشترک خود به موضوع بحث واقف شوند و کلاس پویاتری داشته باشید.

(5) روش طوفان فکری جالب است، اما ذهن‌نویسی را به آن بیفزایید

احتمالاً با روش استفاده از طوفان فکری در تدریس آشنا هستید. در این روش به صورت گروهی درباره‌ی موضوع مورد بحث، پیشنهاداتی ارائه و شاخه‌هایی اضافه می‌شود. در واقع در این روش با بهره‌گیری از روش‌های متنوعی که هر فرد به یک موضوع نگاه می‌کند، سعی می‌کنیم تا به تمام جنبه‌های آن موضوع مسلط شویم و آن‌ها را پوشش دهیم. این یک روش جذاب است که با اندکی تغییر، رویکرد ذهن‌نویسی از آن حاصل شده است.

در روش ذهن‌نویسی از دانش‌آموزان می‌خواهیم تا قبل از بررسی و نقد یک موضوع، طی یک زمان مشخص شده، پاسخ و راه‌حلی برای یک موضوع بیابند و بعد، آن را با کلاس در میان بگذارند. این رویکرد به ما این امکان را می‌دهد که پاسخ‌های اولیه از یک فیلتر تحلیل و بررسی فردی گذر کنند و بعد در گروه با دیگران در میان گذاشته شوند تا پاسخ‌ها نسب به موضوع واقع‌گرایانه‌تر باشند یا خطای کمتری نسبت به تفکر گروهی که چارچوب ذهنی بازتری دارد داشته باشند.

(6) یادگیری پازلی

این یک تمرین فوق‌العاده برای تقویت مسئولیت‌پذیری و مشارکت در کلاس است. دانش‌آموزان خود را به گروه‌های چهار یا پنج نفره تقسیم کنید، به هر فرد در یک گروه، یه موضوع مشخص برای تحقیق ارائه کنید (عناوین در هر گروه ثابت هستند، به طور مثال اگر سه گروه مجزا داشته باشیم، سه نفر، یک نفر از هر گروه، دارای موضوع یکسان خواهند بود). هنگامی‌ که موعد پایان این تحقیق رسید، افرادی از هر گروه که دارای موضوعات یکسان هستند را در یک گروه قرار بدهید و از آن‌ها بخواهید یافته‌های خود را به اشتراک بگذارند تا اطلاعات‌شان درباره‌ی آن موضوع یکسان‌سازی شود. سپس آن‌ها را به گروه‌های اصلی خود برگردانید تا هر شخص درباره‌ی موضوع خود با تسلط و اطلاعات بیشتر با هم‌گروهی‌های خود صحبت کند و مبحث را به آن‌ها اموزش دهد.

(7) فقط با طرح سوال گفت‌وگو کنید

این روش، مشابه بازی «بیست سوالی» است. دانش‌آموزان تنها با طرح سوال اجازه دارند که موضوع درس یا راه‌حل مورد استفاده در یک موضوع را حدس بزنند. این روش به شما کمک می‌کند تا زاویه‌ی دید دانش‌آموزان را حول محور درس یا موضوع مورد نظر خود درک کنید و آن‌ها را با اهداف خود همسو کنید. [منبع]

نتیجه‌گیری

مدیریت فضای کلاس یکی از چالش‌برانگیزترین جنبه‌های تدریس است که در کنار لذت‌بخش بودن این شغل، می‌تواند بسته به معضل‌هایی که معلم با آن‌ها روبرو است، شاد کردن کلاس را تبدیل به یک خواسته‌ی دشوار یا بالعکس، یک مشارکت دلنشین کلاسی کند.

در این مقاله به هفت مورد از روش‌های کاربردی که با بهره گیری از آن‌ها می‌توان فضای کلاس پویاتری را تشکیل داد، اشاره کردیم. این راهکارها مبتنی بر روش کار گروهی و مشارکت دانش‌آموزان با یکدیگر هستند. بدیهی است که این روش‌ها قالب‌هایی کلی و الهام‌بخش برای فعالیت معلم‌ها هستند و می‌توانند بنا بر صلاحدید دبیران در جزییات تفاوت داشته باشند تا با شخصی‌سازی این روش‌ها، بیشترین و متناسب‌ترین بازخورد کسب شود.

---

سوال‌های متداول

چگونه معلم می‌‎تواند فضای کلاس درس را شاد کند؟

معلم می‌تواند از راهکارهایی مانند این موارد استفاده کند: برای آشنایی با دانش‌آموزان خود زمان بگذارد، سعی کند تک تک دانش‌آموزان خود را بشناسد، از هر فرصتی برای استفاده از طنز و شوخی در کلاس استفاده کند، دانش‌آموزان را تحسین و از فعالیت‌های مثبت آن‌ها تمجید کند، به دانش‌آموزان حق انتخاب بدهد، به دانش‎آموزان زمان استراحت بدهد و اجازه بدهد که دانش‌آموزان از فضای کلاس برای اجتماعی شدن بهره ببرند.

چگونه می‌توان کلاس درس را فعال نگاه داشت؟

به دانش‌آموزان تکالیف درسی واضح بدهید، مراحل یادگیری درس را پیگیری کنید، ارتباط بین آنچه دانش‌آموزان باید در کلاس انجام ‌دهند و آنچه قرار است یاد بگیرند را در نظر بگیرید، کاری کنید که دانش‌آموزان دقیقاً بدانند که از آن‌ها چه انتظاری دارید، سطح اضطراب دانش‌آموزان را در کلاس کاهش دهید و بر پیشرفت دانش‌آموزان نظارت داشته باشید.

چگونه می‌توانم انرژی دانش‌آموزان کلاس خود را افزایش دهم؟

یادگیری را به دنیای واقعی متصل کنید، با علایق دانش‌آموزان خود درگیر شوید، از کار گروهی و همکاری استفاده کنید، دانش‌آموزان را تشویق کنید که کار خود را به طور منظم ارائه و به اشتراک بگذارند و دانش‌آموزان خود را با اجرای فعالیت‌های جذاب و بازی‌های هیجان‌انگیز به حرکت درآورید.