روش تدریس فعال [ راهبردهای عملی+مزایای آموزشی ]

جامعه‌ی امروز ما به جوانانی نیاز دارد که انعطاف‌پذیر، خلاق و فعال باشند. جوانانی که بتوانند مشکلات را حل کنند، تصمیم بگیرند، انتقادی بیندیشند، ایده‌ها را به طور مؤثر منتقل کرده و به طور مؤثر در تیم‌ها و گروه‌ها کار کنند.

«دانستن دانش» دیگر برای موفقیت در دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم و به‌طور فزاینده‌ای پیچیده، سیال و در حال تکامل است، کافی نیست. به منظور بهینه‌سازی یادگیری مادام‌العمر و موفقیت بالقوه، اکنون به طور گسترده پذیرفته شده است که جوانان باید با به‌کارگیری روش‌هایی مانند تدریس فعال، فرصت‌هایی برای توسعه‌ی قابلیت‌های شخصی و مهارت‌های تفکر مؤثر به‌عنوان بخشی از آموزش جامع خود داشته باشند.

یادگیری، یک فعالیت تماشاکردنی نیست. دانش‌آموزان فقط با نشستن در کلاس و گوش دادن به معلمان، حفظ کردن تکالیف از پیش تعیین شده و بیرون ریختن پاسخ‌ها چیز زیادی یاد نمی‌گیرند. آن‌ها باید در مورد آنچه می‌آموزند صحبت کنند، در مورد آن بنویسند و آن را به تجربیات گذشته مرتبط کنند. در حقیقت آن‌ها باید آنچه را که می‌آموزند به بخشی از خود مبدل کنند.

روش تدریس فعال چیست؟

در یک کلاس «سنتی»، معمول است که فقط برخی از دانش‌آموزان در یک دوره‌ی معین در پرسیدن یا پاسخ دادن به سؤالات شرکت کنند. در مقابل، یک کلاس موفق با فعالیت‌های مربوط به تدریس و یادگیری فعال، فرصتی برای همه‌ی دانش‌آموزان کلاس فراهم می‌کند تا به مطالب درسی و مهارت‌های تمرینی برای یادگیری، به کار بردن، ترکیب کردن یا خلاصه کردن این مطالب، فکر کنند و با آن‌ها درگیر شوند.

استفاده از راهبردهای تدریس فعال مستلزم کنار گذاشتن قالب سخنرانی نیست. در عوض، افزودن استراتژی‌های کوچک یادگیری فعال می‌تواند سخنرانی را برای یادگیری دانش‌آموز مؤثرتر کند. این فعالیت‌ها به دانش‌آموزان فقط یک یا دو دقیقه فرصت می‌دهند تا درک خود را از مطالب بررسی کنند، یک مهارت را تمرین یا شکاف‌های دانش خود را قبل از ارائه‌ی توضیح به خوبی ببینند.

روش تدریس فعال یک رویکرد دانش‌آموز محور است که در آن مسئولیت یادگیری بر عهده‌ی دانش‌آموز است و او اغلب با همکاری همکلاسی‌های خود به فعالیت درسی می‌پردازد. در تدریس فعال، معلم‌ها به جای اینکه ارائه‌دهنده‌ی اطلاعات یک طرفه باشند، بیشتر تسهیل‌گر هستند. در بیشتر موارد، هنگام تدریس فعال نکاتی که از طریق سخنرانی مستقیم ارائه می‌شود، در راستای بحث کلاسی، حل مسئله، یادگیری مشارکتی و تمرین‌های نوشتاری (درجه‌بندی‌شده و بدون درجه‌بندی) مورد تأکید قرار می‌گیرد.

از تکنیک‌های تدریس و یادگیری فعال می‌توان به این موارد اشاره کرد: ایفای نقش، مطالعات موردی، پروژه‌های گروهی، تبادل افکار متقابل، آموزش همتایان، مناظره‌ها، آموزش به موقع، نمایش‌های کوتاه و به دنبال آن بحث در کلاس.

? دو راه آسان برای به‌کارگیری اصول تدریس و یادگیری فعال از طریق بحث وجود دارد:

تکنیک اول به شکل یک سخنرانی کوچک است که در آن مربی 10 تا 20 دقیقه در مورد یک موضوع خاص صحبت می‌کند و سپس برای دانش‌آموزان مکث می‌کند تا یادداشت‌های خود را ثبت کنند، شکاف‌های اطلاعاتی را پیدا کنند و با همکلاسی‌ها برای پر کردن این جاهای خالی کار کنند.

تکنیک دوم گوش دادن به یک سخنرانی به صورت فعال است که در آن دانش‌آموزان فقط به یک سخنرانی، بدون نوشتن یادداشت، گوش می‌دهند و بعد از 10 تا 20 دقیقه، هر دانش‌آموز با یک همکلاسی یا یک گروه کوچک، برای یادآوری، شفاف‌سازی و تشریح محتوای مطلب ارائه شده وارد بحث می‌شود.

مثال‌هایی برای بکارگیری تکنیک‌های تدریس فعال

ممکن است شما با تکنیک‌های تدریس فعال آشنایی نسبی داشته باشید، اما اجرایی کردن این موارد در کلاس درس برایتان چالش‌آفرین باشد، در ادامه مثال‌هایی برای بکارگیری تکنیک‌های تدریس فعال ذکر شده است تا اجرای آن‌ها برای شما ساده‌تر باشد.

تبادل فکر درباره‌ی یک سوال مشترک: دانش‌آموزان در پاسخ به یک سؤال فکر می‌کنند و سپس افکار خود را با همکلاسی خود در میان می‌گذارند. برای این کار و به منظور تشویق همه‌ی دانش‌آموزان به تعامل و درگیر شدن با مطالب، یک فعالیت طراحی کرده و به اشتراک بگذارید، در این فعالیت، معلم یک سوال باز مطرح می‌کند. سپس از دانش‌آموزان می‌خواهد که یک یا دو دقیقه را صرف فکر کردن و نوشتن پاسخ کنند. معلم از دانش‌آموزان می‌خواهد که با یکی از همکلاسی‌های خود در مورد پاسخ‌هایشان بحث کنند. پس از چند دقیقه مجدداً کلاس را تشکیل می‌دهد و از دانش‌آموزان می‌خواهد تا پاسخ‌های دو نفره‌شان را به اشتراک بگذارند.

ایفای نقش: در این روش، هر دانش‌آموز نقش فردی را بر عهده می‌گیرد که تحت تأثیر یک موضوع علم زمین، مانند یک آتشفشان یا یک دریاچه‌ی آلوده قرار گرفته است و تأثیرات مسائل علوم زمین را بر زندگی انسان یا تأثیرات فعالیت‌های انسانی بر جهان اطراف مطالعه می‌کند. دانش‌آموزان یا از منظر شخصیتی که بر موضوع انتخابی تأثیر می‌گذارد به موضوع نگاه می‌کنند و یا از منظر شخصیتی که تحت تأثیر آن موضوع قرار می‌گیرد.

بررسی همتایان: دانش‌آموزان مطالب نوشته شده توسط همکلاسی‌های خود را مرور می‌کنند و در مورد آن‌ها نظر می‌دهند.

بحث: پیش بردن یک بحث موفق به چارچوب‌بندی صحیح سوالات بستگی دارد. نکاتی را برای تنظیم سؤالات هنگام بحث و گفت‌وگو کشف کنید تا میزان تفکر را افزایش دهید.

حل مسئله با استفاده از داده‌های واقعی: در این شیوه، دانش‌آموزان از داده‌های متنوع و زیادی برای کشف پاسخ سؤالات علمی استفاده می‌کنند.

آموزش به موقع: دانش‌آموزان مطالب تعیین شده را خارج از کلاس می‌خوانند، به سؤالات کوتاه آنلاین پاسخ می‌دهند، سپس در کلاس درس، در تمرین‌های مشارکتی شرکت می‌کنند.

یادگیری مبتنی بر بازی: این روش از تمرین‌های رقابتی استفاده می‌کند، یا دانش آموزان را در مقابل هم قرار می‌دهد یا از طریق شبیه‌سازی‌های کامپیوتری این شیوه را عملی می‌کنند. [منبع]

نقش معلم در یادگیری و تدریس فعال چیست؟

معلم‌ها همیشه انگیزه دارند تا کارهای بیشتری برای تدریس انجام دهند و برای این کار می‌کوشند تا راه‌های بهتری برای آن بیابند. کافی است وقت بگذارید و از خود بپرسید: اکنون از نظر یادگیری و تمرین آموزشی کجا هستید؟ انگیزه شما در پس ادغام روش‌های یادگیری و تدریس فعال در تمرین کلاس درس چیست؟ چگونه می‌توانید تمرین‌های مبتنی بر روش خود بسازید؟ امید دارید چه چیزی بدست آورید؟

تکنیک‌های یادگیری فعال باعث می‌شود که دانش‌آموزان به جای دریافت منفعلانه‌ی اطلاعات، با موضوعات درگیر شوند. نمونه‌هایی از فعالیت‌های یادگیری فعال عبارتند از طوفان فکری، بحث کردن، تدریس، روزنامه‌نگاری، کار گروهی، گوش دادن متمرکز، فرمول‌بندی سؤالات، یادداشت‌برداری، حاشیه‌نویسی و ایفای نقش.

درباره‌ی روش‌های نوین تدریس بیشتر بخوانید:

• معرفی انواع روش های تدریس [رویکردها، تعاریف و فعالیت‌ها]
• روش تدریس آنلاین [ابزار، راهبردها و اشتباهات رایج]
• روش تدریس مجازی [مزایا+معایب+راهبردها ]
• روش های تدریس خلاق [مزایا، موانع و راهبردها]
• روش تدریس TPR تی پی آر [مزایا و روش تدریس آنلاین]

سخنرانی یک تکنیک تدریس فعال نیست!

تفاوت بین کلاس‌هایی که در آن همه چیز فراموش می‌شود و کلاسی که در آن تمام حقایق کلیدی به خاطر سپرده می‌شود، چیست؟ در فعال کردن ذهن است. کلید یادگیری پایدار و خوب در فعال‌سازی شناختی نهفته است، جایی که یادگیرندگان مجبور می‌شوند در مورد مفاهیم خاص عمیقاً فکر کنند، اجزاء را تجزیه و تحلیل کنند، آن‌ها را در کلاس به بحث بگذارند و از آن‌ها در مسائل دنیای واقعی استفاده کنند.

دانش‌آموزان می‌توانند در یادگیری فعال تمام زوایای یک درس را مورد بررسی قرار دهند و معلم پیش از ترک کلاس از آن‌ها بخواهد تا مبهم‌ترین نکات درس ارائه شده را بنویسند. این پرسش‌ها یک ارزیابی تکوینی مناسب از درس خواهند بود.

معلم می‌تواند از دانش‌آموزان بخواهد تا دو نکته از درس روز را بنویسند و یک یا 2 دقیقه به آن‌ها فرصت دهد تا پاسخ‌های مختصرشان را حتی به صورت ناشناس بنویسند. این پاسخ‌ها ملات آغازین کلاس بعدی خواهد بود که به بررسی آن‌ها پرداخته می‌شود. یا اینکه می‌توان آن‌ها را به صورت آنلاین مورد بحث و تبادل نظر گذاشت.

معلم باید به انگیزه‌ی دانش‌آموزان توجه کند. با استفاده از روش‌های یادگیری فعال، امید است که دانش‌آموزان نه تنها به درک عمیق‌تر از مسائلی که در آن درگیرند برسند، بلکه انگیزه و شور و شوق آن‌ها افزایش یابد.

به‌عنوان یک مربی برای افزایش انگیزه‌ی دانش‌آموزان در تدریس فعال باید از خود بپرسید:

• آیا این فعالیت برای سن دانش‌آموزان مناسب است؟
• آیا دانش‌آموزان کاملاً از اهداف و مقاصد این فعالیت آگاه هستند؟
• آیا فرصت‌هایی برای خود دانش‌آموزان در تسهیل این فعالیت وجود دارد؟
• آیا همه‌ی دانش‌آموزان، فرصت برابری برای شرکت در فعالیت خواهند داشت؟
• آیا تنوع کافی در انجام این فعالیت وجود دارد؟

پویایی کلاس درس در تدریس فعال

هر دانش‌آموز و معلمی مجموعه‌ی متنوعی از مهارت‌ها، تجربیات، نیازها و انتظارات را با خود به کلاس می‌آورد. این عواملی هستند که نقش بزرگی در شکل دادن به پویایی در کلاس دارند. مهم است که در مورد پویایی کلاس خود فکر کنید.

معلم‌ها می‌توانند در زمینه‌ی ایجاد پویایی در کلاس، به چنین سوالاتی فکر کنند:

• آیا دانش‌آموزان کلاس یکدیگر را می‌شناسند یا این یک کلاس جدید است و نیاز به آشنا کردن دانش‌آموزان است؟
• آیا قبلاً با این دانش‌آموزان کلاسی داشته‌اید و از شما شناخت دارند؟
• آیا نیازها/شرایط خاصی در مورد دانش‌آموزان وجود دارد که باید در نظر بگیرید؟
• آیا نیازهای خاصی وجود دارد که باید به منظور کمک به فراگیری در نظر گرفته شود؟

کسب آمادگی برای تدریس فعال

بسیاری از معلمان و دانش‌آموزان در تجربه، اعتماد به نفس و توسعه‌ی مهارت در رابطه با روش‌های فعال، مراحل متفاوتی را طی می‌کنند. این موضوع باید در برنامه‌ریزی دروس لحاظ شود.

معلم‌ها پیش از شروع تدریس فعال باید به سوالاتی نظیر موارد زیر، فکر کنند و به آن‌ها پاسخ دهند:

• آیا کلاس قبلاً درگیر این نوع یادگیری بوده است؟
• آیا قبلاً از راهبردهای یادگیری فعال در تدریس خود استفاده کرده‌اید؟ – اگر بله چقدر احساس اعتماد به نفس می‌کنید؟
• تغییر نقش خود از یک ارائه‌دهنده‌‌ی اطلاعات صرف به یک تسهیل‌گر را چگونه می‌بینید؟
• چقدر در این نوع محیط کلاس، احساس یا فکر راحتی دارید؟

تغییراتی که یک کلاس معلم محور را به کلاس فعال تبدیل می‌کند

برای تبدیل یک کلاس معلم‌محور به کلاسی که بتوان در آن از تکنیک‌های تدریس و یادگیری فعال استفاده کرد، باید دست به تغییراتی زد. این تغییرات در نقش معلم، ناگزیر به تغییر نقش دانش‌آموزان در کلاس درس نیز منجر می‌شود. در دو جدول زیر، مهم‌ترین تغییرات برای دستیابی به این هدف ذکر شده‌اند:

از:	به:
کلاس معلم‌محور	کلاس دانش‌آموز محور
معلم به عنوان «فرستنده‌ی دانش»	معلم به عنوان «سازمان‌دهنده‌ی دانش»
معلم به عنوان یک «عامل» برای ارائه‌ی دانش به دانش‌آموزان	معلم به‌عنوان یک «توانمندساز» دانش‌آموزان که «تسهیل‌گر» یادگیری آن‌ها است
تمرکز بر موضوع خاص	تمرکز بر یادگیری کل‌نگر

جدول تغییرات در زمینه‌ی ایفای نقش دانش‌آموزان در کلاس درس فعال:

از:	به:
دریافت‌کنندگان منفعل دانش	فراگیران فعال و مشارکتی
تمرکز روی پاسخ دادن به سؤالات	تمرکز بر پرسش‌گری
منفعلانه در انتظار دریافت اطلاعات ماندن	پذیرفتن مسئولیت یادگیری خود
رقابت با یکدیگر	همکاری در یادگیری
اهمیت دادن صرف به نظر خود	گوش دادن فعالانه به نظرات دیگران
فراگیری موضوعات به صورت مجزا	مرتبط ساختن آموخته‌ها

نقش معلم به‌عنوان تسهیل‌گر

در یک محیط درسی فعال، نقش معلم اغلب نقش یک تسهیل‌گر است که از دانش‌آموزان در هنگام یادگیری و توسعه‌ی مهارت‌ها برای مثال، ارزیابی شواهد، مذاکره، تصمیم‌گیری آگاهانه، حل مشکلات، کار مستقل و کار با دیگران، حمایت می‌کند. مشارکت و تعامل دانش‌آموزان در یادگیری آن‌ها ضروری است.

گاهی اوقات برای تسهیل‌گر مناسب است که نقش یا کارکرد خاصی را در تلاش برای تقویت یادگیری در کلاس یا به چالش کشیدن تفکر خود به روشی جدید بر عهده بگیرد. برخی از این نقش‌ها عبارتند از:

تسهیل‌گر خنثی: معلم بدون اظهارنظر، گروه دانش‌آموزان را قادر می‌سازد تا طیفی از دیدگاه‌های مختلف را بررسی کنند.

مدافع شیطان: معلم تسهیل‌گر صرف نظر از دیدگاه خود، عمداً موضع مخالفی را برای مقابله با دانش‌آموزان اتخاذ می‌کند.

علایق اعلام شده: تسهیل‌گر موضع خود را اعلام می‌کند تا دانش‌آموزان از نظرات او مطلع باشند.

هم پیمان: تسهیل‌گر از نظرات یک زیر گروه یا فرد خاص (معمولاً یک اقلیت) در یک گروه حمایت می‌کند.

دیدگاه رسمی: تسهیل‌گر موضع رسمی را در مورد برخی مسائل همچون قانون، نظر سازمان‌های اداری و … به گروه دانش‌آموزان اعلام می‌کند.

چالش‌گر: معلم از طریق پرسش، دیدگاه‌های بیان شده را به چالش می‌کشد و دانش‌آموزان را تشویق می‌کند تا موضع خود را توجیه کنند.

محرک: تسهیل‌گر استدلال، دیدگاه‌ها و اطلاعاتی را مطرح می‌کند که می‌داند کلاس را تحریک می‌کند و البته لزوماً هم به آن‌ها اعتقاد ندارد، اما به این دلیل آن‌ها را بیان می‌کند که باورهای واقعی افراد یا گروه‌های دیگری هستند.

قرار گرفتن در نقش: معلم به عنوان تسهیل‌گر ممکن است به یک شخص یا کاریکاتور خاص «تبدیل شود» (مثلاً یک سیاست‌مدار) و استدلال‌ها و موقعیت آن‌ها را در کلاس مطرح کند. [منبع]

سامانه‌ی مدیریت آموزشی تراز می‌تواند تسهیل‌گر بهره‌بردن معلم‌ها و مدیران خلاق از فناوری‌های روز برای آموزش و ارتباط با دانش‌آموزان و اولیای آن‌ها باشد. استفاده از امکانات این سامانه‌، دریچه‌ی تازه‌ای رو به امکانات پیشرفته‌ی آموزش آنلاین، آزمون‌های تحلیلی با قابلیت درک نقاط ضعف دانش‌آموزان و صدها امکان دیگر، باز می‌کند.

نتیجه‌گیری

یادگیری به روش سنتی در جهان رو به پیشرفت، نمی‌تواند پاسخگوی نیازهای دانش‌آموزان و آموزش آن‌ها برای یافتن یک تفکر انتقادی به منظور حل مشکلات در زندگی واقعی باشد. از این رو، روش‌های دیگری همچون روش تدریس و یادگیری فعال ایجاد شده است تا این وظیفه را برعهده بگیرند. کلاس‌های یادگیری فعال فضاهایی هستند که برای به حداکثر رساندن یادگیری فعال، مشارکتی و آموزش چندوجهی، برخلاف کلاس‌های درس سنتی به سبک سخنرانی، پیکربندی شده‌اند.‌

در این کلاس‌ها به دانش‌آموزان توضیح داده می‌شود که اهداف درس چیست و مراحل آن کدام است، بین آنچه که در کلاس انجام می‌شود و آنچه قرار است یاد بگیرند چه ارتباطی وجود دارد و دقیقاً چه انتظاری از آن‌ها می‌رود.

بر این اساس، روش تدریس فعال، مهارت‌های مشارکتی را توسعه می‌دهد، مشوق ریسک‌پذیری است، به آمادگی دانش‌آموز نیاز دارد، تعامل را افزایش می‌دهد، تفکر انتقادی را بهبود می‌بخشد، تکنولوژی را قدرتمندتر و تفکر خلاق را روشن می‌سازد.

سوال‌های متداول

روش یادگیری فعال چیست؟

یادگیری فعال هر گونه فعالیت یادگیری است که در آن دانش‌آموز برخلاف دریافت منفعلانه‌ی اطلاعات، در فرآیند یادگیری شرکت می‌کند یا با آن درگیر می‌شود. هنگامی که به دانش‌آموزان فرصت داده می‌شود تا فعالانه با اطلاعاتی که می‌آموزند درگیر شوند، عملکرد بهتری دارند.

نمونه‌های روش یادگیری فعال کدامند؟

نمونه‌هایی از فعالیت‌های یادگیری فعال عبارتند از: طوفان فکری، بحث کردن، تدریس، روزنامه‌نگاری، کار گروهی، گوش دادن متمرکز، فرمول‌بندی سؤالات، یادداشت‌برداری، حاشیه‌نویسی و ایفای نقش.

چرا از روش تدریس فعال استفاده می‌شود؟

این روش، یادگیری فعال نتایج دانش‌آموزان را بهبود می‌بخشد. شواهد تثبیت شده‌ای در تارنماهای تحقیقاتی وجود دارد که از استفاده از یادگیری فعال پشتیبانی می‌کند. مزایای استفاده از چنین فعالیت‌هایی بسیار زیاد است، از جمله بهبود مهارت‌های تفکر انتقادی، افزایش حفظ و انتقال اطلاعات جدید، افزایش انگیزه، بهبود مهارت‌های بین فردی و کاهش ناکامی دوره.