آیا کودکان و نوجوانان دچار افسردگی می شوند؟ | تشخیص و درمان افسردگی در دانش آموزان
اغلب مردم بر این باورند که افسردگی تنها در بزرگسالان شکل می‌گیرد و به همین دلیل بیشتر اوقات علائم آن در کودکی و نوجوانی نادیده گرفته می‌شوند. درحالی‌که افسردگی مانند بسیاری از بیماری‌های روحی دیگر، ریشه در کودکی دارد و با آگاهی مناسب والدین، کادر آموزشی مدرسه و دیگر بزرگسالانی که با کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیم دارند، می‌توان از وخیم‌تر شدن آن در بزرگسالی جلوگیری کرد.
بسیاری از افراد درک درستی از بیماری افسردگی ندارند و از واژه‌ی افسردگی به معنای وجود غم و اندوه استفاده می‌کنند. همین درک غلط موجب نادیده گرفته شدن مشکلات افراد مبتلا به افسردگی از سوی جامعه و اطرافیان می‌شود. در این مقاله قصد داریم به اختلال افسردگی، به‌خصوص در کودکان و نوجوانان، بپردازیم و از اثرات آن بر زندگی اجتماعی، فردی، شوق به فعالیت، و سلامت جسمی افراد بگوییم. در ادامه همچنین به علائم افسردگی و روش‌های مؤثر در پیشگیری و درمان این اختلال خواهیم پرداخت.
بیماری افسردگی چیست؟
بیماری افسردگی که به آن افسردگی بالینی (clinical depression) نیز گفته می‌شود، اختلالی است که در آن فرد مورد نظر در اغلب اوقات احساس شدید غم و یا خستگی و عدم سرزنده بودن می‌کند. این نوع اندوه با اندوهی که فرد معمولی بعد از اتفاقی دردناک مثل فوت یک عزیز دارد متفاوت است به این دلیل که بیماری افسردگی میتواند:
- بدون رخ دادن اتفاقی ناگوار، بروز یافته و برای مدت‌های طولانی ادامه پیدا کند.
- با مرور زمان حل نشود و نیاز به درمان داشته باشد.
- زندگی عادی فرد را طوری مختل کند که فرد توانایی ادامه‌ی زندگی روزمره‌ی خود را نداشته باشد و در انجام ساده‌ترین فعالیت‌های شخصی احساس ناتوانی کند.
چگونه افسردگی را تشخیص بدهیم؟
افسردگی، افراد را به گونه‌های مختلفی تحت تاثیر قرار میدهد، به طوری که علائم افسردگی می‌توانند از فردی به فرد دیگر متفاوت باشند. این علائم می‌توانند از احساس اندوه و نارضایتی تا از دست دادن شور و علاقه در مورد کارهای شخصی را در بر بگیرند. همچنین بسیاری از علائم افسردگی با علائم بیماری اضطراب مشترک هستند.
علائم افسردگی می‌توانند بدن فرد مورد نظر را نیز تحت تاثیر قرار دهند و بروز علائمی مثل احساس خستگی مداوم و مستمر، کمبود خواب کافی یا خواب بیش از حد، از دست رفتن اشتها یا دیگر امیال و سر دردهای مکرر در این مورد شایع هستند.
علائم افسردگی می‌توانند خفیف، معمولی و یا حاد باشند. در حالت عمومی می‌توان گفت که در افسردگی خفیف، فرد مورد نظر حین انجام کارهای روزانه احساس خستگی می‌کند و در افسردگی حاد، علائم می‌توانند به شکل‌گیری افکار خودکشی و یا آسیب به خود، منجر بشوند.
غالب افراد در طول زندگی خود، احساس خستگی و یا کسالت را تجربه می‌کنند و این امری کاملا طبیعی است، اما در زندگی فرد افسرده، این علائم مداوم هستند و با گذر زمان حل نمی‌شوند.
ازجمله شایع‌ترین علائم افسردگی می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- کسالت و خستگی مکرر و مداوم
- سردردهای مضمن و مستمر
- احساس ناامیدی و به درد نخور بودن
- کمبود عزت نفس
- احساس غم بیش از حد
- حس عذاب وجدانی که میتواند ناشی از آن باشد که فرد افسرده کارهای خود را به خوبی پیش نمی‌برد
- بدخلقی و ناشکیبایی
- از دست دادن اشتهای همیشگی یا میل به پرخوری
- کم خوابی یا خواب بیش از حد
- بی‌انگیزه بودن و عدم وجود علاقه‌ی کافی برای انجام کارهای روزمره، حتی فعالیت‌هایی که به آن‌ها علاقه‌مند است
- به دشواری تصمیم گرفتن، حتی اگر آن تصمیم‌ها کوچک و بدون اهمیت باشند
- لذت نبردن و نارضایتی از زندگی
- اضصراب و استرس بیش از حد
- افکار خودکشی و یا آسیب به خود
علائم بالا، عمدتاً خود را در نوجوانان و بزرگسالان بروز می‌دهند ولی در کودکان می‌توانند مقداری متفاوت باشند. در کودکان افسرده، معمولا علائم پنهان‌تر خود را نشان می‌دهند ولی در کل، کودکان افسرده پرخاشگر و گوشه‌گیرتر هستند. در صورت مشاهده‌ی این علائم، ضروری است که به روانشناس مراجعه شود. [منبع]
آیا کودکان واقعاً می‌توانند دچار افسردگی شوند؟
متاسفانه، افسردگی میتواند از سنین بسیار کم، حتی از 3 سالگی، بروز پیدا کند و این حالت با غمی که کودکان گاهی در حالت عادی احساس می‌کنند، تفاوت دارد. اگر کودکی غمگین است، لزوماً به این معنی نیست که او دچار اختلالی شده است، اما اگر آن احساس غم و کسالت پایدار باشد و در امور روزمره مثل درس و مطالعه و یا سرگرمی کودک مشکل ایجاد کند، میتواند به این معنی باشد که کودک یا مبتلا به افسردگی یا در معرض ابتلا به آن است. خبر خوب این است که با وجود جدی بودن افسردگی، خوشبختانه می‌توان آن را درمان کرد.
چه مواردی باعث بروز افسردگی در کودکان می‌شوند؟
افسردگی در کودکان در بیشتر موارد، اختلالی ژنتیکی است که از والدین به آن‌ها منتقل می‌شود. کودکانی که پدر و یا مادر آن‌ها سابقه‌ی افسردگی و یا اضطراب دارند، در خطر بیشتری قرار می‌گیرند. همچنین کودکانی که در خانه‌هایی با محیط نابسامان رشد می‌کنند که در آن دعوا و جدل امری روزمره است، و همچنین نوجوانانی که از سن کم رو به مصرف الکل و یا دخانیات می‌آورند، در معرض خطر بالاتری برای ابتلا به افسردگی هستند.
چگونه می‌توان افسردگی در کودکان را تشخیص داد؟
اگر علائمی که پیشتر به عنوان نشانه‌های اختلال افسردگی ذکر شد برای مدتی بیشتر از دو هفته در کودکان پایدار بودند، بهترین کاری که والدین می‌توانند انجام بدهند این است که از یک روان‌درمانگر کودک کمک بگیرند تا مطمئن شوند که این علائم به خاطر اتفاقی فیزیولوژیکی بروز پیدا نکرده‌اند و اگر تشخیص روانشناسی این بود که فرزندشان دچار اختلال است، کودک افسرده از درمان به‌موقع بهره‌مند شود.
برای ارزیابی مناسب کودک افسرده، باید مکرراً به دکتر روانشناس مراجعه شود. معمولاً در این جلسات کودک و والدین حضور دارند. ممکن است کودک احساس امنیت نداشته باشد و نتواند مشکلات خود را با روان‌درمانگر در میان بگذارد و روانشناس از پدر و یا مادر بخواهد که با صحبت با معلم‌ها و یا دوستان کودک از مشکلات او باخبر بشوند و به دکتر اطلاع بدهند. جلسات مشاوره برای کودک از اهمیت به سزایی برخورد دار هستند به این دلیل که امکان دارد حین ارزیابی کودک، مشکلات دیگری مثل بیش فعالی (ADHD) و یا اختلال دو قطبی (bipolar disorder) در کودک تشخیص داده شوند.
اگر معلم هستید و اولیا یک یا چند تن از دانشآموزان به شما اطلاع داده‌اند که فرزندنشان دچار افسردگی یا دیگر اختلالات روحی است، می‌توانید با مطالعه‌ی مقاله‌ی «آموزش به دانش آموزان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری»، اطلاعاتی بیشتری درباره‌ی نحوه‌ی تدریس به این دانشآموزان کسب کنید. آموزش کودکان مبتلا به اختلالات عاطفی و رفتاری میتواند بسیار چالش برانگیز باشد.
بیشتر بخوانید: راهکارهایی برای کمک به دانش آموزان سوگوار
راه‌های درمان افسردگی در کودکان
راه‌های درمان افسرگی در کودکان مانند راهکارهایی است که برای درمان افسردگی در بزرگسالان دنبال می‌شود. این راهکارها شامل روان‌درمانی (مشاوره) و مصرف دارو هستند. روان‌درمانگر فرزند شما ممکن است اول سعی به درمان از طریق مشاوره داشته باشد و در صورت پایداری افسردگی و عدم پیشرفت در معالجه، داروهای ضد افسردگی مناسب برای کودکان را به‌عنوان یک گزینه در نظر بگیرد. مطالعات تا به امروز نشان می‌دهند که ترکیبی از روان‌درمانی و مصرف دارو در درمان افسردگی موثرتر است. در صورت نیاز به مصرف داروهای ضد افسردگی، والدین می‌بایست به عوارض جانبی احتمالی مصرف دارو، از جمله افزایش وزن در فرزند خود توجه داشته باشند. [منبع]
نتیجه‌گیری
افسردگی یکی از شایع‌ترین و جدی‌ترین اختلال‌های روانی است که متاسفانه به دلایل مختلف خیلی جدی گرفته نمی‌شود. افسردگی میتواند در کودکان نیز خود را نشان بدهد و از سن سه سالگی، کودک را درگیر خود بکند. کودک دارای افسردگی میتواند اشتیاق به امور روزمره و برقراری ارتباط با دیگران را از دست بدهد و عملکرد ضعیفی در مدرسه داشته باشد. ممکن است کودک افسرده دچار اختلال در خواب بشود و اشتهای خود را نیز از دست بدهد و در شرایط حاد، با سر دردهای مستمر و مزمن دست و پنجه نرم کند.
اگر به‌عنوان والد یا معلم و مربی علائم افسردگی را که در این مقاله به آن‌ها پرداخته شد، در کودک یا نوجوانی مشاهده کردید، پیگیر شرایط او باشید. اگر متوجه شدید که این علائم بیش از دو هفته کودک یا نوجوان را درگیر خود کرده‌اند، باید بدانید که مراجعهی کودک در همراهی با والدینش به روان‌درمانگر برای دریافت مشاوره و تشخیص به موقع ضروری است تا در صورت نیاز از درمان مورد نظر بهره‌مند شود. درعین حال توجه داشته باشید که برچسب زدن به کودکان و نوجوانان بدون مراجعه به روان‌درمانگر میتواند اثرات مخربی در پی داشته باشد، پس بدون هیچ قضاوت و پیش‌داوری، تنها به ارائه‌ی گزارشی از شرایط کودک یا نوجوان اکتفا کنید و تشخیص امکان ابتلا به هرگونه اختلال روانی را برعهده‌ی روان‌درمانگر متخصص بگذارید.
سوال‌های متداول
اگر دانشآموزی دچار افسردگی شده و به درمان او توجهی نشود، این امر میتواند منجر به بروز مشکلات اجتماعی و رفتاری، عملکرد و یادگیری ضعیف، بیتوجهی به بهداشت و مراقبت از خود و عزت نفس پایین در این دانشآموز شود و با افزایش علائم، شرایط روحی دانشآموز میتواند به تدریج دشوارتر و پیچیدهتر نیز بشود و دچار آسیبهای جبرانناپذیر جسمی و روحی شود.
همانطور که اختلال افسردگی شروع به تأثیر بر تعادل شیمیایی مغز می‌کند، نورون‌های هیپوکامپ کوچک می‌شوند که این امر میتواند باعث ایجاد مشکل در تمرکز و از دست دادن حافظه شود. هیپوکامپ منقبض شده همچنین میتواند انجام کارهای آشنا را دشوار کند که این موضوع میتواند منجر به ناامیدی، احساس گناه و اضطراب شود.
تحقیقات نشان میدهد که بروز افسردگی با کسب معدل پایینتر همراه است و افسردگی و اضطراب همزمان میتواند این ارتباط را افزایش دهد. افسردگی با ترک تحصیل نیز مرتبط است. بروز اختلال افسردگی چه اثراتی بر دانشآموزان دارد؟
در هنگام بروز اختلال افسردگی چه اتفاقی برای مغز می‌افتد؟
آیا افسردگی بر نمرات مدرسه تأثیر میگذارد؟
