راهنمای علمی دبیران: چگونه سوال های خوب طراحی کنیم؟
پژوهشهای علمی روانشناسان آموزش در مورد طراحی آزمون نشان میدهد که بسیاری از اوقات طراحان سوال علاوه بر ارزیابی آنچه دانشآموزان میدانند، تفکر آنها را مختل میکنند. آزمون پرفشاری که باعث افزایش سطح اضطراب دانشآموزان میشود، به جای ارزیابی دانش آنها، مانند فشارسنجی است که ثبات و تعادل آنها را ارزیابی میکند.
از سوی دیگر آزمونی که به خوبی طراحی شده باشد، دقیق است، سوگیری ضمنی را کنترل میکند و به نقشی که اعتماد به نفس، طرز فکر و اضطراب در آزمون بازی میکنند، توجه دارد. اما برای طراحی چنین سوالها و آزمونهایی باید چه نکاتی را درنظر داشت؟ در این مقاله مهمترین نتایج بیش از ده پژوهش گردآوری شده و مهمترین نکات در مورد طراحی سوالهای خوب و برگزاری آزمونهای مؤثر ذکر شده است.
چرا طراحی سوالات سازنده برای ارزیابی دانشآموزان مهم است؟
کلر لانگمور انتظار نداشت که یک نمونه سوال ریاضی که او طراحی کرده بود، در فضای مجازی فراگیر شود.
سوال این بود: «یک ارکستر متشکل از 120 نوازنده، 40 دقیقه برای نواختن سمفونی نهم بتهوون زمان صرف میکند. چقدر طول میکشد تا 60 نوازنده این سمفونی را اجرا کنند؟
مانند بسیاری از مسئلههایی که به اینترنت راه پیدا میکنند، پاسخها به طور اساسی متفاوت و عمدتاً اشتباه بودند: گروهی از مردم که شاید خیلی سریع سوال را خوانده بودند، با اطمینان پاسخ را ۲۰ دقیقه اعلام میکردند. استدلال گروه دوم این بود که نیمی از نوازندگان باید دو برابر بیشتر کار کنند، بنابراین پاسخ باید 80 دقیقه باشد.
اما گروه سوم گیج شده بودند و توانایی معلم در نوشتن سؤالات خوب را زیر سؤال بردند. مثلاً ارکستر سمفونی وکسفورد با انتشار توئیتی در واکنش به این سوال اعلام کرد: «به نظر میرسد شخصی که این سوال را مطرح کرده است واقعاً نمیداند یک ارکستر چگونه کار میکند!»
لانگمور اعتراف کرد که این یک سؤال انحرافی است. سؤالی که او برای افزایش دقت دانشآموزانش طراحی کرده است و بازتاب احساس مشترکی در بین طراحان سوال است که با طرح چنین سؤالهایی دانشآموزان را مجبور میکنند با دقت بخوانند تا اطمینان حاصل شود که بعداً به سؤالات توجه بیشتری میکنند. اما آیا سؤالات انحرافی واقعاً دانشآموزان را به هدفی که مد نظر طراحان سوال است، میرسانند؟
اندرو باتلر، استاد علوم روانشناسی و مغز در دانشگاه واشنگتن، اینطور فکر نمیکند. او میگوید که سؤالات انحرافی برای یادگیری سازنده نیستند و به راحتی میتوانند نتیجهی معکوس داشته باشند. به نظر او نتیجهی طراحی چنین سوالاتی، گیج شدن دانشآموزان، کاهش عملکرد مثبت آنها در آزمونها و ارائهی تصویری مبهم از دانستههای آنها است.
راهکارهایی برای طراحی سوال خوب و برگزاری آزمون مؤثر
در اینجا 9 نکته در زمینهی طراحی سوال و کمک به دانشآموزان برای کسب بهترین نتیجه در آزمونها ذکر شده است. این نکات پس از بررسی بیش از ده مطالعه و پژوهش علمی، به دست آمده است:
(1) به دانشآموزان کمک کنید تا به خوبی برای آزمون آماده شوند
بر اساس نتایج یک مطالعه که در سال 2017 منتشر شد، دانشآموزان اغلب میزان آمادگی خود برای آزمون را دستبالا ارزیابی میکنند و این میتواند منجر به عملکرد پایین غیرمنتظرهی آنها در آزمون شود. از دانشآموزان بخواهید که برنامهای برای مطالعه تهیه کنند و به شما ارائه دهند. این برنامه باید شامل استراتژیهای مطالعهی مولد مانند خودآزمایی، آموزش مفاهیم اصلی به همسالان یا تقسیم کردن مطالعهشان به چند جلسه به جای فشرده کردن آن شب قبل از امتحان، باشد.
برای کمک به رفع اضطراب امتحان، محققان توصیه میکنند که دانشآموزان قبل از آزمون، زمان کمی را برای تمرینهای نوشتاری ساده یا صحبت با خود اختصاص دهند – این تمرینها اعتماد به نفس دانشآموزان را افزایش میدهد.
به عنوان مثال، در جریان یک پژوهش در سال 2019، از دانشآموزان دبستانی خواسته شد که چند دقیقه قبل از آزمون به خود جملات دلگرمکنندهای بگویند که به تلاش آنها اشاره داشت، نتیجهی این پژوهش، افزایش نمرهی ریاضی دانشآموزان شرکتکننده بود.
در جریان یک مطالعهی دیگر از دانشآموزان کلاس نهمی خواسته شد یک فعالیت نوشتاری سادهی 10 دقیقهای انجام دهند که در آن اضطراب امتحان به عنوان یک نیروی مفید انرژی بخش معرفی میشد و همین تمرین ساده، میزان شکست دانشآموزان آسیبپذیر در آزمون را به نصف رساند.
(2) حد مطلوب دشواری سوالهای آزمون را پیدا کنید
سوالات را طوری طراحی کنید که سطح دشواری آنها برای دانشآموزان شما مناسب باشند. بر اساس مطالعهای که در سال 2018 صورت گرفت، آزمونهای بسیار دشوار نهتنها انگیزه دانشآموزان را کاهش میدهند، بلکه احتمال اینکه دانشآموزان پاسخهای اشتباه را به خاطر بسپارند نیز افزایش میدهند.
آزمونهایی که بسیار آسان یا دشوار هستند، اساساً هم برای ارزیابی و هم برای یادگیری بیفایده محسوب میشوند. مطلوب آن است که دانشآموزانی که مطالعهی متوسط دارند، بتوانند حدود 70 تا 80 درصد سؤالات یک آزمون را به درستی پاسخ بدهند.
(3) آزمون را با سؤالات آسان شروع کنید
آزمون را با سوالات چالش برانگیز شروع نکنید؛ اجازه دهید دانشآموزان به راحتی در آزمون شرکت کنند. پرسیدن سؤالات دشوار برای بررسی دانش عمیق مهم است، اما به یاد داشته باشید که اعتماد به نفس و طرز فکر میتواند به طور چشمگیری بر نتایج تأثیر بگذارد – که در این صورت ارزیابی شما از میزان دانش و فهم دانشآموزان درست نخواهد بود.
یک مطالعه در سال 2021 نشان داد که اگر سؤالات دشوار به جای وسط یا انتهای امتحان، در ابتدای یک آزمون باشند، دانشآموزان احتمالاً عملکرد بدتری از خود نشان خواهند داد. محققان توضیح میدهند: «دانشآموزان ممکن است با دیدن یک سؤال سخت در اوایل آزمون، آن را نشانهای از دشواری کل آزمون بدانند و ناامید شوند.»
(4) چند قالب سوال را در آزمون ترکیب کنید
قالب سوال مهم است. در جریان مطالعهای در سال 2018، محققان نمرات آزمون 8 میلیون دانشآموز را تجزیه و تحلیل کردند و متوجه شدند که پسرها در سؤالات تستی بهتر از دختران عمل میکنند و تقریباً 25 درصد شکاف جنسیتی در این مورد وجود دارد. دختران نیز در سوالات تشریحی به طور قابل توجهی بهتر از پسران عمل میکنند. ترکیبی از قالبهای متفاوت سوال را در آزمونهایتان در نظر بگیرید تا ارزیابی بهتری از دانشآموزان خود داشته باشید.
مطالعات دیگر نشان میدهد که پاسخ نادرست در آزمون ممکن است به جای اندازهگیری درک دانشآموز از مطالب، به معنی شکست در تعیین معنای سؤال باشد. در طراحی سؤالات آزمون از بکارگیری اصطلاحات غیرضروری بپرهیزید و تلاش کنید سوالها تا حد امکان ساده باشند.
(5) از طراحی سوالهای انحرافی اجتناب کنید
بر اساس نتایج یک مطالعه در سال 2018، اگرچه گنجاندن سؤالات انحرافی در آزمون برای اطمینان از توجه دانشآموزان وسوسهبرانگیز است، اما ممکن است دانشآموزان در نتیجهی برخورد با این سوالات گیج شوند، وقت خود را تلف کنند و در نتیجه، کل آزمون به خطر بیفتد.
آزمون ها فقط ابزاری برای ارزیابی یادگیری نیستند. آنها همچنین میتوانند درک دانشآموز از یک موضوع را تغییر دهند. بنابراین اگر دانشآموزان سعی کنند اطلاعاتی را که در مورد آن مطمئن نیستند به خاطر بیاورند، ممکن است آنها را به اشتباه بازسازی کنند و احتمال حفظ اطلاعات نادرست افزایش مییابد.
(6) به جای یک آزمون تعیینکننده، چندین آزمون بگیرید
برای تعیین نمرهی نهایی، به جای یک آزمون تعیینکننده، چندین آزمون کوچکتر و با حساسیت کمتر در طول یک ترم تحصیلی برگزار کنید. طبق یک مطالعه در سال 2014، این استراتژی اضطراب امتحان را برای 72 درصد از دانشآموزان دورهی متوسطهی اول و دوم کاهش میدهد.
مطالعهای در سال 2018 نیز نشان داد که وقتی دانشآموزان در آزمونهای تعیینکننده شرکت میکنند، سطح کورتیزول – یک نشانگر بیولوژیکی برای استرس – به طور چشمگیری افزایش مییابد که مانع از توانایی آنها در تمرکز و کاهش نمرات آزمون میشود. استرس بخشی طبیعی از آزمون دادن است، اما انواع استرسهایی وجود دارد که باید از آنها اجتناب شود. مثلاً اینکه دانشآموز دچار این استرس باشد که آیا زمان کافی برای اتمام آزمون دارد یا خیر، سازنده نیست.
(7) سعی کنید اثرات محدودیتهای زمانی را به حداقل برسانید
محدودیتهای زمانی اجتناب ناپذیر هستند، اما شما میتوانید اثرات مخرب آنها را بر سطح اضطراب کاهش دهید. جو بولر، استاد ریاضیات در استنفورد توضیح میدهد: شواهد قویاً نشان میدهند که آزمونهای زمانبندیشده باعث شروع زودهنگام اضطراب ریاضی برای دانشآموزان میشوند. بر اساس یک مطالعه در سال 2020، آزمونهای زمانبندی شده همچنین به دانشآموزان دارای معلولیت آسیب میزنند.
(8) گاهی به دانشآموزان اجازه دهید سوال طراحی کنند
تحقیقات نشان میدهد که یک استراتژی مؤثر، حداقل به صورت دورهای، این است که از دانشآموزان بخواهیم سؤالات آزمون خود را بنویسند.
در یک مطالعه در سال 2020، دانشآموزانی که سؤالات آزمون طراحی کرده بودند، 14 درصد بیشتر از دانشآموزانی که صرفاً مطالب را مرور کردند، موفقیت کسب کردند. طراحی سؤال باعث دریافت فهم عمیقتر از محتوای درس میشود.
(9) استراتژیهای پس از آزمون
فراتر از طراحی آزمون، این سوال مهم وجود دارد که بعد از امتحان چه اتفاقی میافتد. اغلب اوقات، دانشآموزان امتحان میدهند، نگاهی به نمرهی خود میاندازند و ادامه میدهند. اما این امر، آنها و معلم را از فرصت ارزشمندی برای رسیدگی به اشکالات درسی محروم میکند. به آزمونها به عنوان نقطهی پایانی برای یادگیری فکر نکنید. بازخورد را دنبال کنید. استراتژیهایی مانند «پوشههای امتحانی» را در نظر بگیرید – فعالیتهای نوشتاری فراشناختی کوتاه که از دانشآموزان میخواهد عملکرد خود را در آزمون مرور کنند و به راههایی فکر کنند که میتوانند با بهرهگیری از آنها در آینده موفقتر عمل کنند. [منبع]
نتیجهگیری
دبیران در طراحی سوالات آزمون برای پایههای تحصیلی مختلف تحصیلی، اهداف مختلفی را دنبال میکنند. آزمونها در مدارس در قالبهای گوناگون، سطوح مختلف و زمانبندیهای متفاوت عرضه میشوند و هر کدام به ارزیابی بخشی از دانش و آگاهی دانشآموزن میپردازند.
اما آیا معلمها پس از طراحی سوال و برگزاری آزمون به اهداف تعیینشدهی خود برای ارزیابی دقیق سطح علمی دانشآموزان میرسند؟ آیا دبیران از تاثیر عوامل روانی مانند اضطراب شدید یا طرز فکر دانشآموزان هنگام شرکت در آزمون باخبر هستند؟
در این مقاله نتایج حدود 10 مقالهی علمی در حوزهی روانشناسی آموزش در قالب نکاتی راهبردی در طراحی سوال و آزمون ذکر شد تا معلمها ضمن بررسی این نکات، به طراحی آزمونهایی بپردازند که تصویری واقعی و سازنده از دانش و فهم دانشآموزان به آنها ارائه دهد.
سوالهای متداول
سؤالات انحرافی برای یادگیری سازنده نیستند و به راحتی میتوانند نتیجهی معکوس داشته باشند. نتیجهی طراحی چنین سوالاتی، گیج شدن دانشآموزان، کاهش عملکرد مثبت آنها در آزمونها و ارائهی تصویری مبهم از دانستههای آنها است.
به آزمونها به عنوان نقطهی پایانی برای یادگیری فکر نکنید. بازخورد را دنبال کنید. استراتژیهایی مانند «پوشههای امتحانی» را در نظر بگیرید - فعالیتهای نوشتاری فراشناختی کوتاه که از دانشآموزان میخواهد عملکرد خود را در آزمون مرور کنند و به راههایی فکر کنند که میتوانند با بهرهگیری از آنها در آینده موفقتر عمل کنند.
در جریان مطالعهای در سال 2018، محققان نمرات آزمون 8 میلیون دانشآموز را تجزیه و تحلیل کردند و متوجه شدند که پسرها در سؤالات تستی بهتر از دختران عمل میکنند و تقریباً 25 درصد شکاف جنسیتی در این مورد وجود دارد. چرا سوالات انحرافی برای یادگیری سازنده نیستند؟
استراتژیهای پس از آزمون چه هستند؟
آیا عملکرد دختران و پسران در آزمونهای تستی یکسان است؟
سلام ممنونم از مطلب مفیدتون.
سلام، ممنون از حسن توجه شما.
سلام من دبیر مقطع متوسطه هستم واقعا راهکارهای مفیدی ارائه دادید. ممنونم.
سلام دوست عزیز، از توجه شما بسیار سپاسگزار هستیم.
سلام ، شبتون بخیر
خیلی ممنون از مطالب مفید و کارآمدتون?
اگر امکانش هست بیزحمت نام منابع رو هم ذکر کنید.
سلام دوست گرامی، ممنون از توجه و لطف شما، لینک منابع مقالات در متن به این صورت: [منبع] ذکر شده است. با کلیک کردن روی این بخش وارد لینک منبع خواهید شد.
با سلام و عرض ادب
سپاسگزارم استاد فرزانه. عالی بود.
سلام دوست گرامی، از لطف شما سپاسگزاریم.