مقابله با قلدری دانش‌آموزان در مدرسه

قلدری مسئله‌ای است که می‌تواند تحصیلات و زندگی اجتماعی و روانی یک دانش‌آموز را تحت تأثیر خود قرار بدهد. زمانی که یک دانش‌آموز توسط یک قلدر هدف گرفته می‌شود، احساس ناتوانی، آسیب‌پذیری و تنهایی می‌کند. قلدری می‌تواند اشکالات مختلفی داشته باشد، از جمله تهاجم فیزیکی، آزار و اذیت کلامی، طرد کردن اجتماعی و موارد دیگر.

در طول سال‌ها، تحقیقات بسیاری در زمینه‌ی روش‌های مقابله با این پدیده‌ی اجتماعی در مدارس صورت گرفته است. با گسترش شبکه‌های اجتماعی و فعالیت دانش‌آموزان در این شبکه‌ها، روش‌های تازه‌ای هم برای قلدری ایجاد شده است که در مواردی در سراسر دنیا به فاجعه ختم شده است. ما در این مقاله به ارائۀ راهکارهایی برای مقابله با قلدری در مدارس می‌پردازیم که تحقیقات اجتماعی تأثیر مثبت آن‌ها را تأیید کرده‌اند.

برای مقابله با قلدری چه کارهایی نکنیم؟

پیش از آنکه به بیان راهکارهایی برای مقابله با قلدری بپردازیم، بهتر است ابتدا روش‌های غلطی را مثال بزنیم که برخی از اولیای دانش‌آموزان یا اولیا مدرسه به اشتباه به دانش‌آموزان توصیه می‌کنند. این روش‌‎ها که در ادامه ذکر می‌شود، موثر نیستند و ممکن است حتی شرایط بدتری برای دانش‌آموز قربانی قلدری ایجاد کنند. پس تلاش کنید از اجرای این روش‌ها برای مقابله با قلدری اجتناب کنید:

• جنگیدن با قلدر
• قلدری کردن متقابل
• نادیده گرفتن قلدر و دور شدن
• فقط بازی کردن با گروه متفاوتی از دانش‌آموزان
• سکوت در مورد مشکل

اولین اقدامی که  والدین می‌توانند انجام بدهند

قدرتمندترین متحدی که والدین در برخورد با قلدری دارند، مدرسه‌ی فرزندشان است. متأسفانه، در همه‌ی مدارس انواعی از قلدری وجود دارد. این بدان معنی است که همه‌ی مدارس آن را به عنوان یک مشکل جدی با پیامدهای منفی می‌شناسند و کارکنان مدارس آموزش‌هایی در مورد نحوه‌ی برخورد موثر با آن می‌بینند.

اولین قدم والدین باید صحبت با کادر مدرسه باشد. برای صحبت با مدرسه نیازی به اجازه‌ی از فرزندتان ندارید. قابل درک است که کودکانی که مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند اغلب می‌ترسند و نگران هستند که هر اقدامی مشکل را بدتر کند. آن‌ها ممکن است سعی کنند شما را از صحبت کردن با مدرسه منصرف کنند. راه حل این است که والدین تصمیم بگیرند با مدرسه صحبت کنند. همیشه می‌توانید بعداً به فرزندتان بگویید که چه اقداماتی انجام داده‌اید.

مدارس برای جلوگیری از قلدری چه کارهایی می‌توانند انجام دهند

اغلب، قلدری به شکل آزار کلامی، به‌ویژه اظهارنظر در مورد ظاهر فیزیکی یا جنسیت ظاهر می‌شود. همچنین به طور فزاینده‌ای شاهد آزار و اذیت سایبری هستیم. ایجاد شیوه‌نامه‌ی مشخصی برای مدرسه که به وضوح طرفدار یادگیری باشد و در آن همه اعضای مدرسه پیام‌های واضح و منسجمی را دریافت کرده و با آن‌ها ارتباط برقرار کنند، مهم است. در این شیوه‌نامه‌ی فرهنگی و اخلاقی باید ذکر شود که «اینجا مکانی برای یادگیری است که خشونت در آن نه پذیرفته شده و نه مورد انتظار است.»

ایجاد این شیوه‌نامه، ارائه‌ی آن به والدین و دانش‌آموزان و آگاه‌سازی آن‌ها نسبت به عواقب عدم رعایت موارد ذکر شده، گامی قدرتمند برای جلوگیری از قلدری است. پیشگیری از قلدری باید بخشی همیشگی از سیستم مدرسه باشد.

(1) فعال باشید

فرهنگ همکاری در میان دانش‌آموزان و کادر مدرسه تصادفی به وجود نمی‌آید. مدارس باید ارزش‌های کلیدی مدرسه را مطرح کنند، این پیام‌ها را عملاً و همیشه اجرا کنند و در نهایت پیام های منسجمی درباره‌ی اهمیت آن‌ها ارائه دهند. آن‌ها باید ساختارهای مدرسه را بررسی کنند و به دنبال فرصت‌هایی برای تقویت روابط مثبت بین کارکنان، والدین و دانش‌آموزان باشند.

(2) فضاهای ناشناس را کاهش دهید

قلدری در جایی رشد می‌کند که چشم بزرگسالی وجود ندارد. مدارسی که خشونت در آن‌ها مشکل ساز بوده است، با کاهش میزان فضای غیرمالکیتی و ناشناس بهبود یافته‌اند. مدارس متوسطه در بازگشت به مدل کلاس‌های مدرسه‌ی ابتدایی که هر کلاس و فضایی متعلق به معلمان خاص است، در زمینه‌ی کاهش قلدری موفقیت‌هایی کسب کرده‌اند.

(3) از میزان قلدری در مدرسه آگاه باشید

افرادی را که از قلدری اطلاع دارند تشویق کنید تا آن را گزارش کنند. برگزاری نظرسنجی‌های ناشناسی، برخورد تصادفی با برخی از موارد قلدری و ارسال پیام‌هایی در ارتباط با قوانین مدرسه در قبال قلدری و امکان ارسال گزارش در وبسایت مدرسه، روش‌هایی هستند که دانش‌آموزان و والدین را تشویق می‌کنند در مورد قلدری به مسئولین مدرسه اطلاعاتی بدهند.

(4) یک سیاست ضد قلدری ایجاد کنید

به طور کلی این موارد باید در طول زمان با همکاری دانش‌آموزان، والدین و کارکنان مدرسه توسعه یابد. سیاست‌ها باید شامل موارد زیر باشد:

• ارائه‌ی یک بیانیه‌ی کلی در مورد هدف
• تعریف قلدری و همچنین انواع مختلف قلدری – برای مثال فیزیکی، کلامی، جنسی، نژادی، تلفنی، سایبری و طرد کردن
• ارائه‌ی جزئیات درباره‌ی نحوه‌ی اطلاع‌رسانی در مورد یک حادثه‌ی قلدری و همچنین اطلاعات افرادی که باید با آن‌ها تماس بگیرید.

بهتر است که هر مدرسه یک سیاست پیشگیری از قلدری تدوین‌ شده داشته باشد. برای ارائه‌ی تعریف دقیقی از قلدری و بیان مثال‌هایی از موارد پیش آمده، می‌توان از همکاری دانش‌آموزان استفاده کرد.

اگر معلم هستید و برای کنترل خشم دانش‌آموزان خود به کمک نیاز دارید، مطالعه‌ی این مقالات مفید خواهد بود: «راهکارهای پیشگیرانه برای مدیریت خشم در کودکان و نوجوانان» و «15 تمرین کلاسی برای ایجاد مهارت‌های خودتنظیمی».

(5) گروه همسالان را حساس کرده و درگیر کنید

بیشتر دانش‌آموزان نمی‌خواهند قلدری اتفاق بیفتد، اما فکر نمی‌کنند می‌توانند جلوی آن را بگیرند و شک دارند که آیا معلمانشان می‌توانند آن را کنترل کنند یا خیر. اطمینان حاصل کنید که دانش‌آموزان می‌دانند که قلدری پذیرفته نیست و اگر گزارش شود با آن مقابله خواهد شد.

مدارس برای مداخله در حوادث مربوط به قلدری چه بکنند؟

بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، در حوادث قلدری می‌توان از دو روش پیشنهادی برای مداخله در مدرسه استفاده کرد. رویکرد بدون سرزنش و روش جلسات انفرادی. رویکرد بدون سرزنش را می‌توان به سرعت در مورد گروه‌های دانش‌آموز مورد استفاده قرار داد. یعنی گروه‌های دانش‌آموزی داوطلب به دانش‌آموزانی که قربانی قلدرها هستند کمک می‌کنند تا توانمند شوند و اوقات خوشی را در مدرسه داشته باشند.

در رویکرد دوم، جلسات انفرادی با هر دانش‌آموز درگیر در قلدری برگزار می‌شود و پیگیری مسئله تا زمانی که مشکل به طور کامل حل شود، ادامه می‌یابد.

دانش‌آموزانی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند چه بکنند؟

در حالی که باید با افرادی که قلدری را انجام می‌دهند آگاهی رساند و به آن‌ها هم کمک کرد تا رفتارهای خود را تغییر دهند، افرادی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند نیز باید مجدداً توانمند شوند تا برای آینده مجهز شوند. برخی از افرادی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند، پیام‌های منفی در مورد خود را باور و احساس شرم می‌کنند.

اغلب ما قلدری را به عنوان یک رفتار بدوی و زشت مورد بحث قرار می‌دهیم که برای اعمال سلطه به شخص دیگری استفاده می‌شود. اما بسیاری از مردم دیگران را مورد آزار و اذیت قرار می‌دهند زیرا نسبت به خود احساس بدی دارند. به همین دلیل خوب است که قلدری را برای افرادی که آن را تجربه کرده‌اند به عنوان رفتار «میمون پرآزار» توضیح دهیم. پستانداران نابالغ رفتارهای سلطه‌جویانه دارند. هنگامی که بدون نظارت و در شرایطی که فرصتی برای افزایش موقعیت اجتماعی فردی وجود دارد، بسیاری وسوسه می‌شوند تا از آسیب‌پذیری دیگران سوء استفاده کنند. این به افرادی که مورد آزار و اذیت قرار گرفته‌اند کمک می‌کند تا متوجه شوند که قلدری تقصیر آن‌ها نیست.

این امر با آموزش مکانیسم دفاعی انحراف دنبال می‌شود تا دانش‌آموزان نسبت به طعنه‌ها یا نظرات منفی در آینده بیش از حد واکنش‌پذیر یا حساس نباشند. سپس به دانش‌آموزان کمک می‌شود تا مجدداً بر تقویت سایر ارتباطات و علایق اجتماعی تمرکز کنند. بخش دیگر مقابله با قلدری، ایجاد فرهنگ مدرسه است که قلدری را ناخوشایند می‌کند و به دیگرانی که شاهد قلدری هستند و موضع گیری می‌کنند، قدرت می‌بخشد.

والدین چگونه می‌توانند از دانش‌آموز قربانی قلدری حمایت کنند

اگر والدین دانش‌آموزی هستید که قربانی قلدری دانش‌آموزی دیگر شده است، حادثه‌ی قلدری را جدی بگیرید. اجازه دهید مدرسه مسئولیت کمک به دانش‌آموزانی که قلدری می‌کنند را بپذیرد تا راه خود را تغییر دهند. ناراحتی فرزندتان را جدی بگیرید، این پیام را نیز به او منتقل کنید که «ما این مشکل را برطرف خواهیم کرد».

به فرزندتان کمک کنید تا پیامی را که قلدرها به او داده‌اند را با گفتن جملاتی از این قبیل غیرشخصی‌سازی کنند:

«حرف آن‌ها درست نیست – آن‌ها فقط بدرفتاری می‌کنند.»، «فقط به این دلیل که آن‌ها چنین چیزی می‌گویند، به این معنی نیست که درست است» یا «افراد زیادی هستند که می‌دانند شما چقدر فوق‌العاده هستید.» [منبع]

---

نتیجه‌گیری

قلدری کردن برخی از دانش‌آموزان در مدارس، معضلی اجتماعی در سراسر دنیا به حساب می‌آید. تا کنون تحقیقات زیادی در مورد راه‌های مقابله با این معضل صورت گرفته است و راهکارهایی برای والدین و مسئولین مدرسه ارائه شده است که به برخی از آن‌ها در این مقاله اشاره شد. اگر والدین دانش‌آموزی هستید که قربانی قلدری شده است، فرزندتان را به خاطر انجام کار درست و صحبت کردن در مورد آن با شما، تحسین کنید. به فرزند خود یادآوری کنید که او تنها نیست – بسیاری از افراد در برخی مواقع مورد آزار و اذیت قرار می‌گیرند. توضیح دهید که این قلدر است که بد رفتار می‌کند – نه فرزند شما. به او اطمینان دهید که با هم متوجه خواهید شد که در این مورد چه کاری انجام دهید.

مسئولین مدرسه نیز وظایفی برای مقابله با قلدری دارند. کسب آموزش‌های لازم با راهنمایی روان‌درمانگرهای متخصص، نظارت دقیق بر تمام مکان‌هایی که در مدرسه وجود دارد، ایجاد یک سیاست ضدقلدری برای پیشگیری از وقوع حوادث مربوط به قلدری و کمک گرفتن از گروه‌ همسالان و اولیا دانش‌آموزان برای کسب اطلاع دقیق از این حوادث تنها بخشی از راهکارهایی است که مسئولیت مدارس باید دنبال کنند.

سوال‌های متداول

پیشگیری از قلدری چقدر موثر است؟

تحقیقات نشان می‌دهد که هم دانش‌آموزان و هم مربیان از تلاش‌های پیشگیرانه برای مقابله با قلدری سود می‌برند. نتایج یک بررسی جامع و سیستماتیک در مورد اثربخشی برنامه‌های مدرسه محور برای کاهش قلدری نشان می‌دهد که آنها به طور موثر قلدری را 20 تا 23 درصد و قربانی شدن را 17 تا 20 درصد کاهش می‌دهند.

چگونه مدارس می‌‎توانند از قلدری جلوگیری کنند؟

مدارس باید فرهنگ فراگیری ایجاد کنند که از همه‌ی دانش‌آموزان استقبال کند، لحن احترام در کلاس‌های درس ایجاد کند، بر مکان‌هایی که احتمال وقوع قلدری در آن‌ها بیشتر است مانند زمین‌های بازی نظارت کنند و از همه‌ی کارکنان مدرسه که با آن‌ها در تعامل هستند کمک بگیرند. همچنین از دانش‌آموزان داوطلب برای ایجاد گروه‌های همسال و کمک به قربانیان قلدری کمک بگیرند.

والدین چگونه می‌توانند از فرزندشان که قربانی قلدری شده است، حمایت کنند؟

آرام به صحبت‌های فرزندتان گوش دهید. به جای تلاش برای یافتن علت قلدری یا تلاش برای حل مشکل، روی ایجاد احساس شنیده شدن و حمایت از فرزندتان تمرکز کنید. مطمئن شوید که فرزندتان می‌داند که این مسئله تقصیر او نیست.