چرا دانش آموزان به مهارت تفکر انتقادی نیاز دارند؟
طی 10 سال گذشته دنیای آموزش شاهد تغییر و تحول بسیاری بوده است، به طوری که دانشآموز بودن در حال حاضر، قابل قیاس با دانشآموز بودن در ده سال پیش نیست. جهان هنوز هم در حال مبارزه با چالش همه‌گیری بیماری کوید-19 است که منجر به تحول در سیستم آموزش و رو آوردن به فناوری برای حفظ کلاس‌های درس در شرایط قرنطینه شده است.
در این میان اما عناصری در آموزش وجود دارند که علیرغم تمام مسائل پرداختن به آن‌ها پایدار مانده است و یکی از کلیدی‌ترین آن‌ها آموزش مهارتهای تفکر انتقادی به دانشآموزان است.
تفکر انتقادی چیست؟
تفکر انتقادی اساساً توانایی تفکر، تجزیه و تحلیل و ارزیابی عینی یک موضوع یا یک ایده برای تشکیل یک عقیده‌ی آگاهانه است. متفکران انتقادی فقط از نظر جمعی دیگران پیروی نمی‌کنند، بلکه نظرات آگاهانه‌ی خود را با شواهد و استدلال‌های محکم برای حمایت از یک ایده، می‌سازند.
تقویت مهارتهای تفکر انتقادی در دانشآموزان ضروری است. در حقیقت باید به دانشآموزان آموخت که چگونه فکر کنند، نه اینکه به چه فکر کنند.
راهکارهایی برای تقویت تفکر انتقادی دانشآموزان در مدرسه
در اینجا سه راهکار پیشنهادی وجود دارد که مدارس می‌توانند از آن‌ها برای کمک به تقویت مهارت تفکر انتقادی در دانشآموزان استفاده کنند:
(1) کنجکاوی را تشویق کنید
در بیشتر موارد، کودکان زیر 9 سال برای استدلال انتزاعی سطح بالا آماده نیستند. اما کودکان خردسال مشتاق دانستن در مورد جهان هستند و بی‌پایان سؤال می‌پرسند. چرا چمن سبز است؟ چرا گورخرها راه راه هستند؟ حیاتی است که ما زمانی را برای تشویق کنجکاوی در دانشآموزان جوان اختصاص دهیم.
بحث‌های باز راه بسیار خوبی برای برانگیختن حس کنجکاوی هستند. کتاب‌ها می‌توانند یک نقطه‌ی شروع عالی باشند. به‌عنوان مثال، برای برانگیختن بحث در مورد اخلاق، می‌توانید از کتاب «آقای روباه شگفت‌انگیز» اثر رولد دال، نویسنده‌ی شهیر کودک و نوجوان، استفاده کنید. وقتی کلاس در مورد دزدی آقای روباه برای تغذیه‌ی خانواده‌اش می‌خواند، از دانشآموزان بپرسید که آیا دزدی آقای روباه موجه است یا خیر؟
با این نوع بحث‌ها، بچه‌ها شروع به توسعه‌ی آنچه «فراشناخت» نامیده میشود – یا تفکر در مورد تفکر – می‌کنند. فراشناخت، به‌عنوان بخش اساسی تفکر انتقادی، زمانی پدیدار میشود که مجبور شویم باورهای خود را توجیه کنیم و به این فکر کنیم که چرا آن‌ها را قبول داریم. بچه‌ها همچنین در این روند به توانایی خود برای کشف ایدهها و بیان نظر، اعتماد می‌کنند.
|
روش‌های نوین تدریس که بر پایه‌ی کلاس‌های دانشآموز محور شکل‌گرفته‌اند، به معلم‌ها کمک می‌کنند تا شرایط مساعدی برای ایجاد تفکر خلاق و انتقادی در دانشآموزان فراهم آورند، برای آشنایی با این روش‌ها روی مقالات زیر کلیک کنید: |
(2) روی مدیریت احساسات کار کنید
زندگی عاطفی کودکان ممکن است جدا از توانایی آن‌ها در استدلال به نظر برسد، اما این دو ارتباط نزدیکی با هم دارند.
تفکر انتقادی واقعی از نظر احساسی دشوار است. این امر مستلزم ترکیبی از اعتماد به نفس و فروتنی همراه با توانایی عقب‌نشینی از احساسات است. متفکران انتقادی هر چیزی را که به آن‌ها گفته میشود نمی‌پذیرند و همچنین تصور نمی‌کنند هرکسی که با آن‌ها مخالف است، اشتباه میکند.
مربیان می‌توانند این اعتماد به نفس متواضعانه را تقویت کنند. مربیان باید از یک سو تعادلی بین واقع‌گرایی و محدودیت‌های متناسب با توانایی‌های کودکان پیدا کنند و از سوی دیگر آن‌ها را تشویق کنند که چیزهای جدید را امتحان و پیشرفت کنند. این رویکرد ساختاریافته همچنین به کودکان کمک میکند تا مدیریت احساسات خود را یاد بگیرند. بدین ترتیب آن‌ها از احساس ناامیدی و بی کفایتی دور می‌شوند، اما ازخودراضی هم نمی‌شوند.
هدف این است که به کودکان احساس شایستگی بدهیم. برای تبدیل شدن به متفکران انتقادی، کودکان باید بدانند که شایسته هستند و می‌توانند صحت و ارزش اطلاعات را زیر سوال ببرند.
(3) بحث متفکرانه با دانشآموزان
در حدود سن 11 یا 12 سالگی، کودکان وارد مرحله‌ای می شوند که ژان پیاژه، روانشناس سوئیسی، از آن به‌عنوان «مرحله‌ی عملیاتی صوری» یاد می کند. قبل از این سن، کودکان ریشه در دنیای ملموس دارند، دوست دارند مسائل را فقط بر اساس آزمون و خطا حل کنند و برای حل مسائلی که نیاز به تفکر انتزاعی دارد، با مشکل مواجه می‌شوند.
اما نوجوانان می‌توانند اصول کلی را به کار گیرند. آن‌ها می‌توانند در مورد مفاهیمی انتزاعی مانند عدالت و زیبایی بحث کنند و مهارتهای استدلالی آن‌ها بهبود می‌یابد.
مدارس و معلمان می‌توانند با معرفی مسائل و مفاهیم منطقی از پیشرفت استدلال انتزاعی در نوجوانان حمایت کنند. به خصوص در سنین 12 سالگی به بالا، دانشآموزان می‌توانند مفاهیم و قیاس‌های منطقی اساسی را حل کنند و بر روی شناسایی نقص در انواع مختلف استدلال منطقی، کار کنند.
اغلب اوقات، ما دروس منطق، فلسفه یا تفکر انتقادی را فقط برای دانشآموزان دبیرستانی و دانشگاهی مناسب می‌دانیم. اما، تشویق به تفکر انتقادی در دانشآموزان سنین پایین‌تر نیز میتواند فوق العاده مفید باشد. [منبع]
چرا دانشآموزان به مهارت تفکر انتقادی نیاز دارند؟
در اینجا به برخی از دلایل نیاز دانشآموزان به مهارتهای تفکر انتقادی در عصر امروز اشاره میشود:
(1) افزایش خلاقیت و کنجکاوی
دانش‌آموزی که تشویق میشود یک متفکر انتقادی باشد، همواره حس کنجکاوی در مورد اتفاقات اطراف را در خود پرورش می‌دهد. حس کنجکاوی قوی و واقعی باعث میشود که دانشآموزان بخواهند اطلاعات و رویدادها را تجزیه و تحلیل و جذب کنند. در این فرآیند، آن‌ها ایدههای آگاهانه‌ی خود را شکل می‌دهند، عمدتاً ایده‌هایی خارج از چارچوب، که به نوبه‌ی خود خلاقیت آن‌ها را افزایش می‌دهد. خلاقیت مهارتی است که همه‌ی متفکران انتقادی در زندگی حرفه‌ای و شخصی خود از آن سود می‌برند.
(2) تقویت خوداندیشی و توانایی ابراز وجود
تفکر انتقادی اساساً تفکری خود انضباطی، خود نظارتی و خود اصلاحی است. وقتی فردی انتقادی فکر میکند، این کار به شیوه‌ای خودگردان است. تفکر انتقادی در خط مقدم یادگیری قرار دارد، زیرا به دانشآموز کمک میکند تا دیدگاههای خود را بروز دهد و درک کند. این مهارت به دانشآموز کمک میکند تا بفهمد چگونه جهان را بر اساس مشاهده و درک شخصی بفهمد. این امر باعث میشود که دانشآموزان خود را قاطع و با اعتماد به نفس نشان دهند. همچنین توانایی یادگیری از اشتباهات را به دست می‌آورند که هر دو در زندگی شخصی و حرفه‌ای آن‌ها بسیار مهم است.
(3) گسترش چشم‌انداز شغلی
تفکر انتقادی به کلاس درس محدود نمی شود. پس از کووید-19، اقتصاد جدید، تقاضای زیادی برای نیروی کار منعطف و توانا وجود دارد. افرادی که برای تجزیه و تحلیل اطلاعات از منابع مختلف و ارائه‌ی راه‌حل‌های هوشمندانه تربیت شده‌اند. یک کارمند با مهارتهای تفکر انتقادی قوی در محیط کاری که به سرعت در حال تغییر است، ارزش گذاری میشود.
(4) افزایش توانایی حل مسئله و ابتکار
با افزایش مهارت تفکر انتقادی، توانایی تجزیه و تحلیل نیز در دانشآموزان بالا می‌رود و نگاه آن‌ها به مسائل، خلاقانه و سازنده میشود. متفکران انتقادی همیشه توانایی حل مسئله‌ی خوبی دارند. یک متفکر انتقادی خوب میتواند حقایق را از نظرات و داستان‌ها جدا کند و قبل از تصمیمگیری منطقی برای حل یک مسئله، موضوع را از همه‌ی جهات بررسی کند. آن‌ها همچنین می توانند راه‌حل‌های بدون تعصب برای مشکلات ارائه دهند، واقعیتی که توجه به آن در عرصه‌ی اشتغال بسیار مهم است. از آنجایی که چالش‌های جهانی مانند گرمایش جهانی، آلودگی، بیماری‌های همه‌گیر همچنان جهان را آزار می‌دهند، از جوانان امروز – که مدیران فردا خواهند شد – انتظار می‌رود که برای یافتن راه‌حل‌های مؤثر به فکر بیفتند.
(5) پرورش مهارتهای مربوط به زندگی اجتماعی
تفکر انتقادی مهارتهای زندگی اجتماعی مانند مهارتهای سازمانی، برنامه‌ریزی، ذهن باز و مهارتهای ارتباطی را پرورش می‌دهد. تفکر انتقادی که به خودی خود یک مهارت زندگی است، دانشآموزان را قادر می‌سازد تا چالش‌های دنیای شخصی و حرفه‌ای را در آینده به راحتی رفع کنند. تفکر انتقادی اعتماد به نفس و استقلال را تشویق میکند و در نتیجه زندگی موفق را شکل می‌دهد. به عنوان یک متفکر انتقادی، فرد از اشتباهات خود درس می‌گیرد و از این طریق بهره‌وری خود را در تمام زمینه‌های زندگی افزایش می‌دهد. [منبع]
نتیجه‌گیری
کدام پدر و مادری است که نمی‌خواهد فرزندش مهارت‌هایی را برای تصمیمگیری عاقلانه و حل مسئله بیاموزد؟ اهمیت تفکر انتقادی در دنیایی که اخبار جعلی، کلاهبرداری و فریبکاری بخشی از زندگی روزمره هستند، بیش از هر زمان دیگری آشکار شده است.
وقتی صحبت از استدلال میشود، فرزندانمان می‌توانند ما را شگفت‌زده کنند. آن‌ها سؤالات نافذی می‌پرسند که چالش‌برانگیز هستند. به همین دلیل دانشآموزان برای رشد مهارتهای استدلالی خود، به محیط مناسب، حمایت مدارس، معلمان و والدین و همچنین انواع چالش‌ها برای بحث نیاز دارند. به خصوص در حال حاضر – با موانع زیادی که برای تفکر روشن و انتقادی بر سر راه دانشآموزان قرار دارد – مدارس باید فعال باشند و به رشد تفکر انتقادی در کودکان و نوجوانان کمک کنند.
در حالی که آموزش در دنیایی که تحت تأثیر یک بیماری همه‌گیر قرار گرفته، اشکال مختلفی یافته است، برای دانشآموزان بسیار مهم است که مهارت‌هایی مانند تفکر انتقادی داشته باشند که آن‌ها را برای فردا آماده میکند. بچه‌های امروز، مدیران فردا هستند.
سوال‌های متداول
تفکر انتقادی یک مهارت ضروری برای هر دانشآموز است و شامل مواردی نظیر درک پیوندهای میان ایدهها، تعیین اهمیت و ارتباط استدلالها و ایدهها، شناخت، ساخت و ارزیابی استدلال، شناسایی ناسازگاریها و اشتباهات در استدلال و توانایی حل مسئله میشود.
تفکر انتقادی در خط مقدم یادگیری قرار دارد، زیرا به دانشآموز کمک می کند تا دیدگاههای خود را بیان و درک کند. این مهارت به دانشآموز کمک میکند تا بفهمد چگونه میتواند جهان را بر اساس مشاهده و درک شخصی خویش درک کند.
سوالات بحث برانگیز بپرسید، دانشآموزان را تشویق به تصمیمگیری و فعالیت گروهی کنید، ایدهها و فکرهای مختلف را به یکدیگر متصل کنید، از ایدههای خلاقانه استقبال کنید و از روش طوفان فکری در تدریس استفاده کنید. مهارتهای تفکر انتقادی برای دانشآموزان کدامند؟
چرا تفکر انتقادی برای دانشآموزان مهم است؟
چگونه میتوان مهارتهای تفکر انتقادی را به دانشآموزان آموزش داد؟
