راهنمای جامع المپیاد علوم زمین + معرفی منابع آزمون

هر سال المپیادهای علمی و ادبی دانش‌آموزی توسط باشگاه دانش‌پژوهان جوان تحت نظر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان وزارت آموزش و پرورش، برگزار می‌شود. این آزمون‌های علمی در رشته‌های‌ متعدد ازجمله المپیاد علوم زمین که موضوع این مقاله است، برای شرکت دانش‌آموزان پایه‌های دهم و یازدهم برگزار می‌‌شوند. دانش‌آموزان برای شرکت در این المپیادها باید دارای شرایط شرکت در المپیاد دانش آموزی باشند و در چنین شرایطی می‌توانند در بیش از یک المپیاد نیز شرکت کنند.

دانش‌آموزان می‌توانند از طریق سامانه‌ ثبت نام المپیادهای علمی دانش آموزی، برای شرکت در یک یا چند المپیاد علمی اقدام کنند. هدف از برگزاری این المپیادهای دانش‌آموزی رشد سطح علمی، آشنایی با علوم روز دنیا، ایجاد روحیه‌ی نشاط علمی و تقویت فعالیت‌های نوآورانه در نوجوانان، ارتقای سطح علمی در کشور و در نهایت انتخاب تیمی برای شرکت در المپیادهای بین‌المللی است. البته تسهیلات و مزایای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی نیز انگیزه‌ای برای حضور در این رقابت‌ علمی ملی و جهانی است. 

این مقاله راهنمایی جامع برای دانش‌آموزانی است که علاقمند به شرکت در المپیاد علمی علوم زمین هستند. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا با مباحث مورد سوال در المپیاد علوم زمین، منابع مناسب برای کسب آمادگی، شرایط و قوانین شرکت در آن و تسهیلات و مزایای قبولی در هر مرحله از این المپیاد آشنا شوید.

المپیاد دانش آموزی علوم زمین

المپیاد دانش‌آموزی علوم زمین مانند سایر المپیادهای دانش‌آموزی در ایران توسط سازمان پرورش استعدادهای درخشان آموزش و پرورش برگزار می‌شود. اولین دوره‌ی المپیاد علوم زمین در ایران سال 2015 (سال تحصیلی 1393-1394) به صورت محدود برگزار شد. اما رقابت بین‌المللی در این رشته از سال 2004 میلادی و به همت سازمان بین‌المللی آموزش علوم زمین آغاز شده است.

دانش‌آموزان علاقه‌مند به شرکت در المپیاد علمی علوم زمین از رشته‌های نظری علوم تجربی و ریاضی‌فیزیک و یا شاخه‌ی تحصیلی فنی‌وحرفه‌ای می‌توانند در این المپیاد شرکت کنند. البته حضور در این المپیاد شرایط خاصی ازجمله کسب معدل خوب، کسب سطحی از نمرات در چند درس و  تسلط به زبان انگلیسی دارد. در ادامه‌ی این مقاله شرایط اختصاصی شرکت در این المپیاد دانش‌آموزی ذکر شده‌اند.

شرایط شرکت در المپیاد علوم زمین

شرکت در هر رشته از المپیادهای علمی دانش‌آموزی شرایط اختصاصی خود را دارد. در ادامه فهرستی از شرایط اختصاصی شرکت در المپیاد دانش‌آموزی علوم زمین ارائه شده است:

? دانش‌آموزان پایه‌های دهم و یازدهم در رشته‌های ریاضی فیزیک، علوم تجربی و فنی و حرفه‌ای امکان ثبت‌نام برای شرکت در این المپیاد را دارند.

? کسب نمره‌ی 17 و بالاتر در درس شیمی در پایه‌های دهم و یازدهم. کسب نمره‌ی 18 و بالاتر در درس زبان انگلیسی در پایه‌های دهم و یازدهم. کسب نمره‌ی 18 و بالاتر در درس زمین‌شناسی پایه‌ی یازدهم. کسب نمره‌ی 19 و بالاتر در درس انسان و محیط زیست پایه‌ی یازدهم.

? دارندگان مدال یا تندیس طلای کشوری این المپیاد فاقد امتیاز معافیت از شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌ها هستند و تسهیلات بنیاد ملی نخبگان هم شامل حال آن‌ها نمی‌شود.

? به برگزیدگان جوایز نقدی و بعضی امتیازات پژوهشی تعلق می‌گیرد.

? بر اساس بخشنامه‌ رسمی آموزش و پرورش، ظرفیت و تعداد مدال‌های دوره‌ی آموزشی تابستان 1402 در رشته‌ی علوم زمین به این شرح است: پذیرش دوره‌ی تابستان 40 نفر، تعداد مدال یا تندیس برنز 16 عدد، تعداد مدال یا تندیس نقره 16 عدد، تعداد مدال یا تندیس طلا 8 عدد.

منابع المپیاد علمی علوم زمین

سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، هر ساله منابع آزمون المپیاد علمی علوم زمین را اعلام می‌کند. این سازمان منابع مکتوب این آزمون علمی را برای داوطلبان شرکت در مرحله‌ی اول و دوم المپیاد علوم زمین 1401، به قرار زیر اعلام کرده است:

منابع آزمون مرحله اول المپیاد علوم زمین

منابع مرحله‌ی اول از آزمون المپیاد علمی علوم زمین برای شرکت در سال تحصیلی 1401-1400 همگی از میان کتب درسی مقطع متوسطه هستند:

منابع آزمون مرحله دوم المپیاد علوم زمین

بر اساس اعلام سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان، منابع مرحله‌ی دوم المپیاد علوم زمین برای شرکت در سال 1401، ترکیبی از کتاب‌های درسی و کتاب‌های علمی غیردرسی هستند:

یافتن منابع مفید برای دریافت سوالات مناسب و هم‌سطح با پرسش‌های المپیاد، اهمیت زیادی در کسب موفقیت دارد. یکی از این منابع مفید، سرویس آموزش مبتنی بر تمرین «هم‌درس» است. یک اپلیکیشن هوشمند که سطح یادگیری شما را تحلیل و ارزیابی می‌کند و سپس سوالات و پاسخنامه‌های تشریحی بی‌شماری در اختیار شما قرار می‌دهد. اپلیکیشن هم‌درس آزمون‌های خود را بر اساس سطح‌بندی از بسیار ساده تا بسیار دشوار یا المپیادی تقسیم‌بندی‌ کرده است و بر اساس میزان پاسخگویی صحیح شما به سوالات، رشد شما را در سطوح مختلف اندازه‌گیری می‌کند.

موفقیت در المپیاد علمی علوم زمین

علاقه‌مندانی که اقدام به ثبت‌نام در المپیاد علوم زمین می‌کنند، باید با مطالعه‌ی منابع علوم زمین‌شناسی، خود را برای شرکت در آزمون و رقابت با سایر دانش‌آموزان آماده کنند. قبولی در مرحله‌ی اول این المپیاد دشوار نیست. چراکه منبع اصلی این مرحله کتاب‌های درسی هستند. اما کسب آمادگی برای مرحله‌ی دوم این المپیاد علمی، نیازمند تلاش بیشتر و بهره‌مندی از برخی از کتب نظام قدیم و کتب غیردرسی در زمینه‌ی زمین‌شناسی است.

برخی از دانش‌آموزانی که موفق به کسب مدال در المپیاد علوم زمین شده‌اند، اظهار می‌کنند که برای تسلط بر سوالات این المپیاد، تست‌های زمین‌شناسی کنکورهای سراسری را نیز کار کرده‌اند. برگزیدگان همچنین تأکید دارند که دو کتاب درسی زمین‌شناسی نظام قدیم  که جزو منابع مرحله‌ی دو اعلام شده‌اند، منبع بیشترین سوالات در مرحله‌ی دوم این المپیاد هستند.

موفقیت در مرحله اول المپیاد علوم زمین

آزمون‌ مرحله‌ی اول المپیاد معمولاً اوایل بهمن ماه هر سال به‌صورت هم‌زمان در سراسر کشور برگزار می‌شود. دانش‌آموزان معمولاً آذر ماه ثبت‌نام می‌کنند. بارگذاری دفترچه‌ و کلید سوالات، پس از برگزاری آزمون و همچنین دریافت و پاسخ به درخواست‌های تجدیدنظر دانش‌آموزان از طریق سامانه‌ی ثبت‌نام المپیادهای علمی به نشانیmy.medu.ir انجام می‌شود.

مرحله‌ی اول چهارمین دوره‌ی المپیاد دانش‌آموزی علوم زمین روز شنبه مورخ 1401/11/1 ساعت 14 بعدازظهر برگزار می‌شود.

مطالعه‌ی کتب درسی مرتبط با زمین‌شناسی که فهرست آن‌ها بالاتر ذکر شده است، برای کسب قبولی در این مرحله کافی است.

موفقیت در مرحله دوم المپیاد علوم زمین

آزمون مرحله‌ی دوم المپیاد به‌ طور معمول اردیبهشت ماه هر سال برگزار می‌شود. شرکت‌کنندگان در این مرحله پذیرفته‌شدگان آزمون مرحله‌ی اول هستند. افرادی که در مرحله‌ی دوم المپیاد برگزیده می‌شوند، همگی می‌توانند موفق به کسب مدال شوند. اما برای تعیین اینکه رنگ مدال هر فرد چه باشد، برگزیدگان در دوره‌ی تابستان المپیاد (مرحله‌ی سوم) شرکت می‌کنند.

بر اساس آنچه سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان اعلام کرده است، مرحله‌ی دوم المپیاد علوم زمین براساس سرفصل‌های جهانی، منابعی برای شرکت‌کنندگان تعیین می‌شود. این منابع می‌تواند کتاب‌های مرجع باشد و به هر حال با منابع مرحله اول متفاوت است. پس از برگزاری آزمون مرحله‌ی دوم، حدود 40 دانش‌آموز برگزیده می‌شوند و باید در دوره‌ی تابستانی شرکت کنند.

موفقیت در مرحله سوم المپیاد علمی علوم زمین

دوره‌ی تابستان المپیاد (مرحله‌ی سوم) المپیاد شهریورماه هر سال برگزار می‌شود. در انتهای این دوره، تعدادی آزمون برگزار می‌شود. با توجه به نمره‌ی امتحانات دوره‌ی تابستان به برگزیدگان مدال‌های طلا، نقره و برنز اهدا می‌شود.

شرکت‌کنندگان در این دوره، پذیرفته‌شدگان نهایی آزمون مرحله‌ی دوم المپیادهای علمی کشور هستند. شرط دریافت مدال در پایان دوره‌ی تابستانی، کسب حداقل نمره‌ی تعیین‌شده توسط کمیته‌ی علمی ذی‌ربط است.

دوره‌ی تابستانی المپیاد علوم زمین با رشته‌های دیگر المپیاد تفاوت دارد و بین 6 تا 8 هفته طول می‌کشد. کلاس‌های آموزشی این المپیاد هم به صورت تئوری و هم عملی است. بازدیدهای میدانی و طرح مباحث متنوعی مانند اقیانوس‌شناسی، سنگ‌شناسی، شامل سنگ‌های آذرین و رسوبی و دگرگونی از دیگر مواردی است که در دوره‌ی تابستان انجام می‌گیرد.

ظرفیت و تعداد مدال‌ها (تندیس‌های) المپیاد علوم زمین در دوره‌ی آموزشی تابستان 1402 در جدول زیر آمده است:

موفقیت در مرحله چهارم المپیاد دانش‌ آموزی علوم زمین

بعد از دوره‌ی آموزشی تابستان، دوره‌ی طلای المپیادهایی که مسابقه‌ی جهانی دارند ازجمله المپیاد علوم زمین برگزار می‌شود. طی کلاس‌های حضوری و آزمون‌های مختلف، تیم‌های ملی انتخاب می‌شوند تا در المپیادهای جهانی که معمولاً در تابستان برگزار می‌شود و زمان دقیق آن توسط کمیته‌های جهانی مشخص می‌شود، شرکت کنند.

مدال‌آوران طلای کشور تا قبل از شروع دوره باید در مدرسه‌ی محل تحصیل خود حضور داشته باشند. تیم ملی المپیاد علوم زمین بر حسب حضور دانش‌پژوهان در دروه و آزمون‌های مربوطه، طبق ضوابط کمیته‌ی علمی، مشخص می‌شود. تعداد اعضای تیم‌های ملی جمهوری اسلامی ایران در المپیاد علوم زمین 4 نفر است.

عضویت در تیم ملی المپیاد دانش‌آموزی علاوه بر افتخارآفرینی برای کشور، مزایای بسیاری ازجمله امکان دریافت بورسیه‌های تحصیلی از بهترین دانشگاه‌های دنیا و امکان حضور در بزرگ‌ترین همایش‌های علمی را به دنبال دارد.

المپیاد بین‌المللی علوم زمین

دانش‌آموزان دبیرستانی از سراسر دنیا هر ساله در المپیاد جهانی علوم زمین (IESO) در زمینه‌هایی مانند زمین‌شناسی، هواشناسی، علوم محیط زیست و اخترشناسی زمینی رقابت می‌کنند. سازمان بین‌المللی آموزش علوم زمین این المپیاد را با هدف بالا بردن علاقه‌ی دانش‌آموزان، افزایش آگاهی عمومی از علوم زمین و افزایش سطح یادگیری این علوم در میان دانش‌آموزان برگزار می‌کند.

پانزدهمین دوره‌ی المپیاد بین‌المللی علوم زمین تیرماه سال 1401 به میزبانی کشور ایتالیا برگزار می‌شود. تیم ملی المپیاد علوم زمین ایران حضور فعالی در این رقابت بین‌المللی دارد. به‌طوری که دانش‌آموزان منتخب ایرانی در چهاردهمین دوره‌ی المپیاد بین‌المللی علوم زمین به میزبانی روسیه در سال 2021 میلادی، شش مدال طلای جهانی به دست آوردند. 

المپیاد علوم زمین سال 1400 در روسیه با حضور 199 دانش‌آموز از 33 کشور برگزار شد. در این المپیاد چهار آزمون با عناوین؛ آزمون تستی (DMT)، آزمون فرود بر مریخ (Mission to mars)، پروژه‌ی سیستم‌های زمینی (ESP) و تحقیقات صحرایی (NTFI) برگزار و برای هر آزمون مدال‌های طلا تا برنز درنظر گرفته شد.

تیم ایران در بخش تستی، چهار مدال نقره و دو برنز کسب کرد. در بخش فرود بر مریخ نیز، چهار مدل طلا و دو نقره نصیب تیم ایران شد. در این بخش امیرپویا دانشوریان با کسب بالاترین امتیاز و با فاصله زیاد از دیگر شرکت کنندگان، عنوان «پروفسور آینده» را از کمیته‌ی بین‌المللی المپیاد علوم زمین دریافت کرد. تیم ایران همچنین در بخش سیستم‌های زمینی یک مدال برنز، یک نقره و دو طلا کسب کرد. در بخش تحقیقات صحرایی نیز سه مدال برنز به دانش‌آموزان ایرانی رسید.

مزایای کسب رتبه در المپیاد علوم زمین چیست؟

بر اساس آنچه در بخشنامه‌ی آموزش و پرورش آمده است، برگزیدگان کشوری المپیاد علوم زمین، مزایایی مانند معافیت یا کسب امتیاز در کنکور سراسری ندارند. این برگزیدگان تسهیلات ویژه‌ی المپیاد بنیاد ملی نخبگان را نیز دریافت نمی‌کنند. دریافت جوایز نقدی و لوح تقدیر همراه با برخی امتیازات پژوهشی و امکان حضور در همایش‌های ملی ازجمله مزایای شرکت در این المپیاد هستند.

البته 4 دانش‌آموزی که به المپیاد جهانی علوم زمین اعزام می‌شوند، اگر مدال جهانی به دست بیاورند، امتیازات خاصی کسب خواهند کرد. مدال‌آوران جهانی با معرفی وزارت آموزش و پرورش می‌توانند از سطحی از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان استفاده کنند. بنیاد ملی نخبگان عضو ندارد و برگزیدگان جهانی المپیاد علوم زمین باید برای بهره‌مندی از تسهیلاتی که این بنیاد ارائه می‌دهد، به سامانه‌ی اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان به نشانی sina.bmn.ir مراجعه کنند. برگزیدگان باید فعالیت‌های نخبگانی خود را در این سامانه بارگذاری و ثبت کنند تا امکان بررسی درخواست آن‌ها مطابق تسهیل مورد نظر، فراهم شود.

درنهایت برگزیدگان جهانی در سطح مسابقاتی مانند المپیادهای بین‌المللی، جایگاه علمی خاصی در رشته‌ی المپیاد خود خواهند یافت. این جایگاه می‌تواند زمینه‌ساز دریافت بورسیه‌های علمی از دانشگاه‌های معتبر جهان و حضور در همایش‌های بین‌المللی شود.

جمع‌بندی

المپیاد علمی دانش‌آموزی علوم زمین تنها چند سال است که در ایران برگزار می‌شود. اما این المپیاد در سطح بین‌المللی تا کنون چهارده بار برگزار شده است. پانزدهمین دوره‌ی آن تیرماه سال 1401 در ایتالیا برگزار شد. منابع اصلی مراحل اول و دوم این المپیاد کتاب‌های درسی هستند. از این نظر قبولی در این مراحل نسبت به برخی از المپیادهای دیگر ساده‌تر است. اما با پیش رفتن دانش‌آموزان تا مرحله‌ی سوم و ورود به دوره‌ی آموزش تابستانی، مباحث دشوارتری در زمینه‌های مختلف زمین‌شناسی و هواشناسی مطرح می‌شوند.

تسلط به زبان انگلیسی برای کسب موفقیت در مرحله‌ی نهایی المپیاد علوم زمین و حضور در مسابقات جهانی اهمیت دارد. با توجه به اینکه کسب مدال کشوری در این المپیاد مزایایی مانند معافیت از کنکور یا بهره‌مندی از تسهیلات خاص بنیاد ملی نخبگان را در پی ندارد، داوطلبان شرکت در این المپیاد باید به رشته‌ی زمین‌شناسی علاقمند باشند. درنهایت موفقیت در این رشته‌ی خاص و پیش رفتن تا سطح مسابقات جهانی می‌تواند دانش‌آموز منتخب را به سمت کسب سهمیه‌های علمی مناسب و یا امکان حضور در همایش‌های مطرح جهانی سوق دهد.

سوالات متداول