افزایش انگیزه در دانش آموزان [عوامل موثر بر انگیزه + راهکارهای عملی]

ایجاد انگیزه در دانش‌آموزان یک جنبه‌ی دشوار اما ضروری در تدریس است. معلم گاهی با کلاس‌‌هایی سروکار دارد که دانش‌‌آموزان در آن فعال، باانگیزه و علاقمند هستند، اما در عین حال کلاس‌‌هایی هم وجود دارند که دانش‌‌آموزان در آن حواس‌پرت، بی‌‌علاقه و بی‌‌میل هستند. برخی کلاس‌ها نیز ترکیبی از این دو نوع دانش‌آموز را در خود دارند.

وقتی بحث از انگیزه می‌شود، تفاوت‌های ظریفی وجود دارد که از دانش‌آموزی به دانش‌آموز دیگر متغیر است. اما الگوهایی در رفتارشناسی دانش‌آموزان نیز وجود دارند که معلمین می‌‌توانند از آن‌ها برای افزایش تفکر و تقویت انگیزه در کلاس‌های درس، استفاده می‌کنند.

در این مقاله به اهمیت وجود انگیزه در دانش آموزن، راه‌های عملی برای افزایش آن، عوامل تاثیرگذار و چگونگی مشارکت معلم‌ها در این زمینه، پرداخته می‌شود.

تاثیر انتظار، ارزش و هزینه در انگیزه ی دانش آموزان

بررسی روانشناسان در حوزه‌ی رفتارشناسی دانش‌آموزان برای پیشرفت تحصیلی، نشان داده است که سه عامل «انتظار»، «ارزش‌گذاری» و «هزینه» بیشترین تأثیر را بر انگیزه‌ی دانش‌آموزان دارند.

عامل انتظار

عامل انتظار به این موضوع اشاره دارد که آیا دانش‌آموز می‌تواند واقعاً در کاری که به او محول شده است، موفق شود یا خیر. در نظر گرفتن حد انتظار دانش‌آموزان از خودشان، به آن‌ها انرژی و انگیزه می‌‌دهد زیرا برای رسیدن به اهداف آموزشی خود، احساس قدرت می‌‌کنند.

کادر آموزشی مدرسه باید به پاسخ دانش‌آموز به این سوال اهمیت بدهند: «آیا قادر به انجام این کار هستم؟»

عامل ارزش

عامل ارزش به توانایی دانش‌آموز برای درک اهمیت درگیر شدن در یک فعالیت مربوط می‌شود. این عامل است که به تکلیف یا فعالیت معنا می‌بخشد، زیرا دانش‌آموزان متوجه می‌شوند که چرا یک کار یا رفتار ارزشمند است.

کادر آموزشی مدرسه باید به پاسخ دانش‌آموز به این سوال اهمیت بدهند: «آیا می‌خواهم این کار را انجام بدهم؟»

ارزش‌ها به سه دسته تقسیم می‌شوند که عبارتند از:

ارزش ذاتی یا علاقه به انجام تکلیف: این نوع از ارزش به معنای لذت ذاتی‌ای است که یک فرد از درگیر شدن در کاری به خاطر خود آن کار، تجربه می‌کند.

ارزش کاربرد یا سودمندی تکلیف: گاهی فرد به این دلیل به انجام کاری ارزش می‌دهد که آن فعالیت برای دستیابی به سایر اهداف کوتاه مدت یا بلندمدت، سودمند است.

ارزش موفقیت در دستیابی به هدف یا اهمیت تکلیف: زمانی که یک فعالیت متناسب با هویت دانش‌آموز باشد و نیازی را که برای فرد مهم است، برآورده کند، دانش‌آموز به آن ارزش می‌دهد.

عامل هزینه

عامل هزینه در واقع به موانعی اشاره دارد که توانایی دانش‌آموز برای موفقیت در انجام یک تکلیف، فعالیت یا به طور کل گذراندن یک دوره‌ی تحصیلی را مختل می‌کند. دانش‌‌آموزان ممکن است انتظار موفقیت داشته باشند و ارزش بالای تکلیف را درک کنند، اما اطلاع از موانع و یا تأثیرات منفی بالقوه‌‌ای که انجام تکلیف برای آن‌ها دارد، انگیزه‌ی آن‌ها را کاهش دهد.

کادر آموزشی مدرسه باید به پاسخ دانش‌آموز به این سوال اهمیت بدهند: «آیا از موانعی که مرا از اختصاص زمان، انرژی و منابع لازم برای انجام تکالیفم باز می‌دارند، رها هستم؟»

توجه به این نکته مهم است که پاسخ هر دانش‌آموز به سوالات مطرح شده در عوامل انتظار، ارزش و هزینه فقط هنگام ورود به کلاس درس شکل نمی‌گیرد. پاسخ‌های او در طول زمان به واسطه‌ی عوامل فردی و زمینه‌ای شکل گرفته‌اند.

هر یک از دانش‌‌آموزان با یک پاسخ اولیه به این سوالات مطرح‌شده وارد مدرسه می‌‌شوند، اما استراتژی‌‌هایی برای تشویق دانش‌‌آموز برای کسب موفقیت، روشن کردن معنا و ارزش تحصیل و یافتن راه‌‌هایی برای کاهش هزینه‌‌های تحمیل شده بر آن‌ها وجود دارد که در نهایت موجب افزایش انگیزه‌های دانش‌‌آموزان در مسیر تحصیل می‌شود.

ممکن است با وجود تلاش معلم، همه درنهایت در یک سطح از انگیزه قرار نگیرند، اما اگر بتوانیم انگیزه‌ی هر دانش‌آموز را افزایش دهیم، به فضای کلی و بهره‌وری کلاسی که در آن تدریس می‌کنیم، کمک می‌کند.

چرایی کاهش انگیزه در دانش آموزان

1. وقتی دانش‌‌آموزان احساس می‌‌کنند که حجم کار نامعقول است (مثلا 5 ساعت کلیف در منزل) یا غیرضروری است، احتمالاً انگیزه‌ای برای انجام آن ندارند و در واقع هزینه‌ی انجام تکلیف برای آن‌ها زیاد است.
2. وقتی دانش‌‌آموزان خواسته‌‌های زیادی از زمان خود دارند یا نمی‌‌دانند چگونه زمان خود را به طور مؤثر مدیریت کنند، احتمالاً وارد فاز بی‌انگیزگی می‌شوند.
3. وقتی دانش‌‌آموزان احساس می‌‌کنند که فعالیت یادگیری در مقایسه با سایر کارهایی که ممکن است انجام دهند (به عنوان مثال، معاشرت) ارزش وقت آن‌ها را ندارد، به احتمال زیاد، عامل هزینه مانع آن‌ها می‌شود.
4. زمانی که دانش‌‌آموزان از نظر جسمی یا روانی احساس ناامنی و ناراحتی می‌‌کنند (مثلاً عصبی، بی‌‌حوصله یا خسته هستند)، احتمالاً انگیزه‌ی کافی برای انجام تکلیف نخواهند داشت.

راهکارهای ساده برای افزایش انگیزه در دانش آموزان

همه چیز درباره‌ی انگیزه یافتن برای تحصیل، به مطالعه مربوط نمی‌شود. بهترین درس‌‌ها، کتاب‌‌ها و مطالب در جهان، ممکن است دانش‌‌آموزان را در مورد یادگیری هیجان‌زده نکنند اما برخی کلاس‌‌های آموزشی می‌توانند به دانش‌‌آموزان کمک کنند تا خیلی سریع انگیزه پیدا کنند.

دانش‌‌آموزان در مدرسه علاوه بر تحصیل علم، درک فعالیت جمعی و فداکاری، تجارب خوبی به دست می‌آورند، اما همچنین برای پیشرفت توان مدیریتی شخصیتشان، قدرت گفتارشان برای انجام کارهای بزرگ یا هیجان‌‌زده‌‌ شدن برای یادگیری، به چیزهای بیشتری نیاز دارند تا نیروی انگیزشی لازم را به دست آورند.

ایجاد انگیزه بخش مهمی از آموزش به دانش‌آموزان است و این مهم زمانی حاصل می‌شود که دانش‌آموزان ترس و واهمه‌ای نداشته باشند. معلمان باید ترفندهایی بیاموزند که برای ایجاد انگیزه در این ذهن‌های جوان متزلزل از نظر اجتماعی و زیستی مؤثر است.

مشارکت

در مدرسه دانش‌‌آموزان به خود انگیزه نمی‌دهند و در سنی نیستند که در مورد یادگیری دروس، هیجان‌زده باشند. از آنجایی که هر دانش‌آموزی قادر به یادگیری یکسان یا با سرعت یکسان نیست، باید از روش‌های مختلف تدریس و تعهد استفاده کرد.

به عنوان مثال، در‌حالیکه ممکن است یک دانش‌آموز در یک محیط عملی پیشرفت کند، سایر دانش‌آموزان با خواندن بهتر یاد می‌گیرند. بنابراین معلمان باید دانش‌آموزان خود را بر اساس شخصیت بشناسند. این امر باعث ایجاد فرصت برای موفقیت هر کودک می‌شود.

رفتار محترمانه

به نظر بسیاری از معلمان به‌ویژه در دوره‌ی دبیرستان، دانش‌آموزانی هستند که به یکدیگر یا حتی به معلم احترام نمی‌گذارند.

معلم‌ها این وظیفه‌ی دشوار را برعهده دارند که گام‌های خود را بدون توسل به نامهربانی و با صبر و خویشتنداری بردارند. نخستین قدم برای واداشتن دانش‌آموزان به رفتار محترمانه این است که به آن‌ها احترام بگذاریم.

اگر می‌خواهید که دانش‌آموزان با دیگران رفتار محترمانه داشته باشند، راه آسان آن این است که رفتار مناسبی با آن‌ها داشته باشیم تا موقعیت درست را به آن‌ها نشان دهیم. در این صورت، آن‌ها بدون اجبار از معلمان پیروی خواهند کرد.

ایجاد محیط عاری از تهدید

همه‌ی دانش‌‌آموزان در زمینه‌ی یادگیری بیشتر و دستیابی آسان به دانش بیشتر، یکدست نیستند. بنابراین دانش‌آموزان چه برای حضور در یک محیط آزاد برای یادگیری و چه برای مواجهه با پیامد کارهای خود، نیازمند حمایت هستند. ایجاد محیط عاری از تهدید و جو حمایتی برای دانش‌آموزان در قبال یادگیری و انجام کارهای بیشتر، به آن‌ها انگیزه می‌دهد.

پیشنهاد تجربیات مختلف

یک شیوه‌ی تدریس برای همه‌ی دانش‌‌آموزان جوابگو نیست. ممکن است برخی از دانش‌آموزان از تجربیات عملی بهره ببرند، برخی دیگر دوست داشته باشند که به آرامی کتابی مطالعه کنند و برخی هم کار گروهی را ترجیح بدهند.

از این رو، باید به انگیزه‌های همه‌ی دانش‌آموزان توجه کرد. برای این کار می‌توان از روش‌های ترکیبی استفاده کرد و اولویت را به شیوه‌ای داد که هنگام اجرای آن دانش‌آموزان بیشتر دوست دارند تا بر کار تمرکز کنند. این کار باعث سرگرم شدن دانش‌آموزان به یادگیری می‌شود و از آن منفعت می‌برند.

علاوه بر مواردی که ذکر شد، می‌توان از روش‌های عملی زیر برای افزایش انگیزه در دانش‌آموزان استفاده کرد:

• به دانش‌آموزان اجازه بدهید با هم کار کنند.
• خود اندیشی را تشویق کنید.
• هیجان زده باشید.
• علایق دانش‌آموزان را به هم متصل کنید.
• اهداف را بلند، اما قابل کنترل کنید.
• بازخورد بدهید و فرصت‌هایی برای بهبود فراهم کنید.
• فرایندهای آموزشی و انگیزشی را پیگیری کنید.
• فرصت‌هایی برای موفقیت فراهم سازید.

نتیجه گیری

هدایت و مدیریت دانش‌آموزانی که دچار حواس‌پرتی، بی‌میلی و بی‌علاقگی به یادگیری هستند، نسبت به آن‌هایی که تعامل و مشارکت دارند، خواهان یادگیری هستند و فعالانه درس می‌خوانند، بسیار دشوار است.

عامل انگیزه در این مسئله بسیار دخیل است و مربیان باید بکوشند با شناخت دلایل و عوامل ایجاد بی‌علاقگی،انگیزه‌ی دانش‌آموزان را افزایش دهند و آن‌ها را به کلاس متصل سازند.

توجه به عواملی مانند انتظار دانش‌آموزان از خودشان، نوع ارزشی که برای تحصیل قائل هستند و هزینه و موانعی که برای تحصیل آن‌ها وجود دارد، از روش‌های خوبی است که می‌توان با بهره‌گیری از آن، چرایی و راه‌حل‌های این مشکل را مورد ارزیابی قرار داد.

در نهایت معلمین و کادر آموزشی مدارس می‌توانند با تکنیک‌هایی همچون ایجاد مشارکت، رفتار محترمانه، عاری‌سازی محیط مدرسه از تهدید، اتصال علایق دانش‌آموزان به یکدیگر، ترسیم اهداف قابل کنترل، ارائه‌ی فرصت برای بهبود وضعیت هر دانش‌آموز و پیگیری فرآیندهای به کار گرفته شده، انگیزه‌ی دانش‌آموزان را ارتقا بدهند.

سوال های متداول

دانش‌آموز با انگیزه کیست؟

دانش‌آموزان با انگیزه برای یادگیری و مشارکت در محیط کلاس بیشتر هیجان دارند. برخی از دانش‌آموزان خودانگیخته‌اند و به‌طور طبیعی عاشق یادگیری هستند و برخی دیگر اینگونه نیستند، اما یک معلم خوب می‌‌تواند یادگیری را سرگرم‌‌کننده کند و به آن‌ها انگیزه دهد تا به ظرفیت کامل خود دست یابند.

چگونه می‌توان به دانش‌آموزان انگیزه داد؟

در پژوهش‌های انجام شده، پنج استراتژی برتر در این زمینه برشمرده شده است که عبارتند از: تمرکز بر ذهنیت رشد به جای ذهنیت ثابت، ایجاد روابط معنادار و محترمانه با دانش‌آموزان، ترویج و ایجاد گروه‌هایی از دانش‌آموزان در کلاس، ایجاد انتظارات بالا و البته با اهداف روشن و الهام‌بخش بودن.

چرا دانش‌آموزان به انگیزه نیاز دارند؟

انگیزه نه‌تنها به خودی خود مهم است بلکه یک عامل پیش‌بینی‌کننده‌ی مهم در یادگیری و پیشرفت هم محسوب می‌شود. دانش‌آموزانی که انگیزه‌ی بیشتری برای یادگیری دارند، برای مدت طولانی‌‌تری، تلاش با کیفیت بالاتری انجام می‌‌دهند، عمیق‌‌تر یاد می‌‌گیرند و در کلاس‌‌ها و آزمون‌‌های استاندارد بهتر عمل می‌‌کنند.