بومی‌گزینی در کنکور ۱۴۰۴: راهنمای جامع برای انتخاب رشته‌ی هوشمندانه
انتخاب رشته‌ی کنکور سراسری یکی از مراحل حساس و تعیین‌کننده در مسیر تحصیلی هر داوطلب است. درک صحیح از سیاست بومی‌گزینی (بومی‌پذیری) که توسط سازمان سنجش آموزش کشور اجرا میشود، می‌تواند شانس قبولی شما را به طور چشمگیری افزایش دهد. این مقاله به طور کامل و دقیق، تمامی جنبه‌های بومی‌گزینی در کنکور سراسری ۱۴۰۴ را بر اساس آخرین اطلاعات منتشر شده در پیک سنجش بررسی می‌کند.
🔍 بومی‌گزینی چیست و چه اهدافی دارد؟
بومی‌گزینی به سیاستی اطلاق میشود که بر اساس آن، اولویت پذیرش در دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالی به داوطلبانی داده میشود که بومی آن استان، ناحیه یا قطب محسوب می‌شوند. این سیستم با اهداف مهمی طراحی شده است:
- کاهش مشکلات اقامتی و معیشتی دانشجویان (مشکلات خوابگاه، دوری از خانواده و افت تحصیلی)
- کاهش مهاجرت‌های درون‌کشوری بی‌دلیل و تمرکززدایی از کلان‌شهرها
- تأمین نیروی متخصص مورد نیاز هر منطقه از کشور
- افزایش شانس قبولی داوطلبان در منطقه‌ی بومی خود
سابقه بومی‌گزینی در ایران به سال ۱۳۶۵ بازمی‌گردد و طی سال‌ها با انجام پژوهش‌های مختلف، اصلاح و تکمیل شده است.
📌 تعیین استان بومی: اولین قدم مهم
اولین مرحله در فرآیند بومی‌گزینی، تعیین استان بومی هر داوطلب است. بر این اساس:
- اگر محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره‌ی متوسطه (برای نظام ۶-۳-۳: سه سال دوره‌ی دوم متوسطه؛ برای نظام سالی واحدی/ترمی واحدی: مدرک پیش‌دانشگاهی، دیپلم و سال ماقبل دیپلم) در یک استان باشد، داوطلب بومی آن استان محسوب میشود.
- اگر محل اخذ مدرک سه سال آخر در یک استان نباشد، استان محل تولد به عنوان استان بومی در نظر گرفته میشود.
📋 نکات کلیدی و استثنائات بومی‌گزینی در کنکور 1404:
- داوطلبانی که سه سال آخر تحصیل را در خارج از کشور گذرانده‌اند، استان محل تولد آن‌ها به عنوان استان بومی محسوب میشود.
- اگر هم تحصیل و هم تولد داوطلبی در خارج از کشور باشد، استان بومی او تهران در نظر گرفته میشود.
- برای فارغ‌التحصیلان دوره‌های کاردانی پیوسته آموزشکده‌های فنی و حرفه‌ای، استان بومی بر اساس استان سه سال آخر تحصیل دوره متوسطه تعیین میشود.
- متقاضیان سهمیه ایثارگران (۲۵٪ و ۵٪) و رزمندگان برای پذیرش در تمامی رشتهمحلهایی که شرایط خاصی ندارند، بومی محسوب می‌شوند.
🗺️ انواع گزینش بومی: استانی، ناحیه‌ای، قطبی و کشوری
رشته‌های دانشگاهی با توجه به میزان گستردگی و کاربردشان در سطح کشور، به چهار دسته کلی تقسیم می‌شوند:
(1) گزینش بومی استانی
این نوع گزینش مخصوص رشته‌هایی است که در اکثر استان‌های کشور ارائه می‌شوند و فارغ‌التحصیلان آن‌ها نیاز استان را تأمین می‌کنند (مانند پرستاری، مامایی، حسابداری و مهندسی صنایع). در این نوع، شما فقط در دانشگاه‌های واقع در استان بومی خود، بومی محسوب می‌شوید.
(2) گزینش بومی ناحیه‌ای
وقتی یک رشته در اکثر استان‌ها وجود ندارد، اما در چند استان مجاور ارائه میشود، گزینش به صورت ناحیه‌ای است. کشور به ۹ ناحیه تقسیم شده است. اگر استان بومی شما جزو یک ناحیه باشد، شما در تمام دانشگاه‌های واقع در استان‌های آن ناحیه، بومی محسوب می‌شوید.
جدول ۱: دسته‌بندی نواحی بومی کشور
| ناحیه بومی | استان‌های تابعه |
|---|---|
| ناحیه ۱ | البرز، تهران، زنجان، سمنان، قزوین، قم، مرکزی |
| ناحیه ۲ | آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل |
| ناحیه ۳ | اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد |
| ناحیه ۴ | سیستان و بلوچستان، کرمان |
| ناحیه ۵ | بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان |
| ناحیه ۶ | کردستان، کرمانشاه، همدان |
| ناحیه ۷ | ایلام، خوزستان، لرستان |
| ناحیه ۸ | خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی |
| ناحیه ۹ | گلستان، گیلان، مازندران |
(3) گزینش بومی قطبی
برای رشته‌هایی که حتی در اکثر نواحی نیز وجود ندارند و فقط در چند ناحیه‌ی مجاور ارائه می‌شوند، گزینش به صورت قطبی است. چند ناحیه یک قطب را تشکیل می‌دهند. اگر استان بومی شما جزو یک قطب باشد، شما در تمام دانشگاه‌های واقع در استان‌های آن قطب، بومی محسوب می‌شوید.
جدول ۲: دسته‌بندی قطب‌های بومی کشور
| قطب بومی | استان‌های تابعه |
|---|---|
| قطب ۱ | ناحیه ۱ + ناحیه ۹ (البرز، تهران، زنجان، سمنان، قزوین، قم، مرکزی، گلستان، گیلان، مازندران) |
| قطب ۲ | ناحیه ۸ + ناحیه ۴ (خراسان رضوی، خراسان شمالی، خراسان جنوبی، سیستان و بلوچستان، کرمان) |
| قطب ۳ | ناحیه ۲ + ناحیه ۶ (آذربایجان شرقی، آذربایجان غربی، اردبیل، کردستان، کرمانشاه، همدان) |
| قطب ۴ | ناحیه ۳ + ناحیه ۷ (اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد، ایلام، خوزستان، لرستان) |
| قطب ۵ | ناحیه ۵ (بوشهر، فارس، کهگیلویه و بویراحمد، هرمزگان) |
(4) گزینش کشوری
در این نوع گزینش، مفهوم بومی‌گزینی اعمال نمی‌شود و همه‌ی داوطلبان از سراسر کشور با یکدیگر رقابت می‌کنند. این حالت معمولاً برای رشته‌هایی است که تنها در تعداد بسیار محدودی از دانشگاه‌های کشور ارائه می‌شوند (مانند برخی از رشته‌های خاص گروه هنر).
📊 میزان تأثیر بومی‌گزینی و توزیع ظرفیت
دوره‌ی روزانه:
- در رشته‌های پرمتقاضی (مانند پزشکی، دندانپزشکی، داروسازی، مهندسی برق، مکانیک، کامپیوتر، عمران، معماری، صنایع، دامپزشکی، حقوق، روانشناسی و حسابداری): پس از کسر سهمیه‌ی ۲۵٪ و ۵٪ ایثارگران، حدود ۶۰٪ از ظرفیت باقی‌مانده به صورت بومی و ۴۰٪ به صورت آزاد (غیربومی) گزینش می‌شوند.
- در سایر رشته‌های دوره روزانه: پس از کسر سهمیه ایثارگران، حدود ۸۰٪ از ظرفیت باقی‌مانده به صورت بومی و ۲۰٪ به صورت آزاد گزینش میشود.
دوره‌های دیگر:
- دوره‌ی نوبت دوم (شبانه) و نیمه‌حضوری: گزینش به صورت بومی استانی است (۸۰٪ بومی، ۲۰٪ آزاد).
- دوره‌های پیام نور و غیرانتفاعی: گزینش به صورت بومی ناحیه‌ای است (۸۰٪ بومی، ۲۰٪ آزاد).
- دوره‌های مجازی، پردیس خودگردان، شهریه‌پرداز و دانشگاه آزاد اسلامی: گزینش به صورت کشوری است و بومی‌گزینی اعمال نمی‌شود (فقط سهمیه‌بندی اعمال میشود).
⚠️ شرایط و موارد خاص بومی‌گزینی
پذیرش با تعهد خدمت:
- در برخی از رشته‌های علوم پزشکی، ۳۰٪ از ظرفیت به متقاضیان مناطق محروم (تعهد خدمت) اختصاص داده شده است.
- پذیرش در این رشته‌ها و همچنین سایر رشته‌های وزارت بهداشت دارای تعهد خدمت، تابع شرایط خاصی است که به طور کامل در دفترچه انتخاب رشته بیان شده است.
افزایش ظرفیت پزشکی و دندانپزشکی:
- بر اساس مصوبات شورای عالی انقلاب فرهنگی، از کنکور ۱۴۰۱ اجرا شده است.
- این ظرفیت به صورت کدرشته‌محل‌های مشخص و مجزا با درج محل تعهد خدمت ارائه میشود.
- پذیرفته‌شدگان متعهد به خدمت به مدت یک و نیم برابر طول دوره تحصیل در مناطق محروم و کم‌برخوردار هستند.
- شرایط کامل این آیین‌نامه در دفترچه‌ی انتخاب رشته درج شده است.
رشته‌محل‌های مخصوص:
- برخی از رشته‌محل‌ها «مخصوص متقاضیان بومی استان خاصی» هستند. فقط متقاضیانی که استان بومی آن‌ها با استان رشته مطابقت دارد، مجاز به انتخاب آن هستند.
- برخی رشته‌محل‌ها «مخصوص متقاضیان بومی شهر یا بخش خاصی» هستند. در این موارد، متقاضی باید حداقل ۲ شهر (یا بخش) از ۴ شهر (یا بخش) «محل اخذ مدرک تحصیلی سال آخر»، «محل اخذ مدرک تحصیلی سال ماقبل آخر»، «محل اخذ مدرک تحصیلی دو سال ماقبل آخر» و «محل تولد» با شهر (یا بخش) رشته تطابق داشته باشد.
- برای رشته‌محل‌های مخصوص استان سیستان و بلوچستان، اولویت با متقاضیانی است که حداقل ۲ شهر (یا بخش) از ۴ شهر (یا بخش) یاد شده با شهر (یا بخش) منطقه تحت پوشش تعیین شده تطابق داشته باشد.
💡 نکات طلایی و هشدارهای نهایی برای داوطلبان
- مطالعه‌ی دفترچه انتخاب رشته (شماره ۲) را فراموش نکنید: نوع گزینش هر رشتهمحل (استانی، ناحیه‌ای، قطبی، کشوری) به طور واضح در ابتدای لیست رشته‌های هر گروه آزمایشی در این دفترچه درج شده است. تنها منبع معتبر و قابل استناد شما همین دفترچه است.
- بومی بودن ≠ قبولی قطعی: بومی بودن فقط شانس قبولی شما را افزایش می‌دهد، اما اگر تراز و رتبه لازم را نداشته باشید، قبول نخواهید شد. رقابت اصلی بین داوطلبان بومی است.
- غیربومی بودن ≠ محرومیت: اگر در یک رشتهمحل غیربومی محسوب شوید، به این معنی نیست که شانسی ندارید؛ شما برای ۲۰ درصد ظرفیت آزاد (۴۰ درصد در رشته‌های پرمتقاضی) با سایر غیربومیها رقابت خواهید کرد.
- اولویت انتخاب شما تأثیری در شانس قبولی ندارد: اینکه شما یک رشته را در انتخاب اول یا آخر فرم خود بنویسید، تأثیری در قبولی شما ندارد. سیستم گزینش بر اساس نمره، سهمیه و وضعیت بومی شما عمل می‌کند، نه اولویت چینش انتخاب‌ها.
- توجه به شرایط خاص: برخی از رشته‌محل‌ها (به ویژه در علوم پزشکی) مخصوص متقاضیان یک شهر یا بخش خاص هستند و برای انتخاب آن‌ها نیاز به احراز شرایط بسیار خاصی دارید. این موارد به وضوح در دفترچه توضیح داده شده‌اند.
🎯 جمع‌بندی نهایی
درک صحیح از سیستم بومی‌گزینی مانند داشتن یک نقشه‌ی گنج در فرآیند انتخاب رشته است. این سیستم نه تنها شانس قبولی شما را در منطقه‌ای که به آن تعلق دارید افزایش می‌دهد، بلکه به کاهش بسیاری از چالش‌های آینده شما در زندگی دانشجویی نیز کمک می‌کند.
هوشمندانه عمل کنید. استان بومی خود را دقیق مشخص کنید، نوع گزینش رشته‌های مورد علاقه‌تان را در دفترچه مطالعه کنید و با ترکیب علاقه، رتبه و وضعیت بومی، بهترین انتخاب‌های ممکن را برای آینده خود رقم بزنید.
امیدواریم این راهنمای جامع و دقیق، که تمامی جزئیات مندرج در اطلاعیه سازمان سنجش را پوشش می‌دهد، به شما در انتخاب رشته‌ای آگاهانه و موفق کمک کند.
سوال‌های متداول
اولویت اول با محل اخذ مدرک تحصیلی سه سال آخر دوره متوسطه است. تنها در صورتی که مدارک شما از استان‌های مختلف باشد، استان محل تولد به عنوان استان بومی شما در نظر گرفته میشود.
در تمام رشتهمحلهایی که گزینش بومی دارند، بخشی از ظرفیت (معمولاً ۲۰٪) به متقاضیان آزاد (غیربومی) اختصاص داده میشود. شما برای آن ظرفیت با سایر غیربومیها رقابت خواهید کرد.
این مراحل را دنبال کنید: استان بومی خود را که در کارنامه اولیه آزمون درج شده، شناسایی کنید. در دفترچه‌ی راهنمای انتخاب رشته (دفترچه‌ی شماره ۲)، در بخش مقدماتی هر گروه آزمایشی، نوع گزینش (استانی، ناحیه‌ای، قطبی یا کشوری) رشته‌ی مورد نظر خود را پیدا کنید. با استفاده از جدول نواحی و قطب‌ها (که در مقاله‌ی بالا آمده است)، بررسی کنید که استان بومی شما در ناحیه یا قطب دانشگاه مورد نظر قرار دارد یا خیر. استان بومی من برای انتخاب رشته در کنکور 1404 بر اساس محل اخذ مدرک تعیین میشود یا محل تولد؟
آیا اگر هنگام انتخاب رشته در یک رشتهمحل بومی نباشم، اصلاً شانس قبولی ندارم؟
چگونه می‌توانم دقیقاً بفهمم برای یک دانشگاه و رشته خاص، بومی محسوب می‌شوم یا نه؟
