راهنمای جامع المپیاد فیزیک + معرفی منابع آزمون

هر سال المپیادهای علمی و ادبی دانش‌آموزی توسط باشگاه دانش‌پژوهان جوان تحت نظر سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان وزارت آموزش و پرورش، برگزار می‌شود. این آزمون‌های علمی در رشته‌های‌ متعدد از جمله المپیاد فیزیک که موضوع این مقاله است، برای شرکت دانش‌آموزان پایه‌های دهم و یازدهم برگزار می‌‌شوند. دانش‌آموزان برای شرکت در این المپیادها باید دارای شرایط شرکت در المپیاد دانش آموزی باشند و در چنین شرایطی می‌توانند در بیش از یک المپیاد نیز شرکت کنند.

دانش‌آموزان می‌توانند از طریق سامانه‌ ثبت نام المپیادهای علمی دانش آموزی، برای شرکت در یک یا چند المپیاد علمی اقدام کنند. هدف از برگزاری این المپیادهای دانش‌آموزی رشد سطح علمی، آشنایی با علوم روز دنیا، ایجاد روحیه‌ی نشاط علمی و تقویت فعالیت‌های نوآورانه در نوجوانان، ارتقای سطح علمی در کشور و در نهایت انتخاب تیمی برای شرکت در المپیادهای بین‌المللی است. البته تسهیلات و مزایای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی نیز انگیزه‌ای برای حضور در این رقابت‌ علمی ملی و جهانی است. 

این مقاله راهنمایی جامع برای دانش‌آموزانی است که علاقمند به شرکت در المپیاد فیزیک هستند. با ما تا انتهای این مقاله همراه باشید تا با مباحث مورد سوال در المپیاد فیزیک، منابع مناسب برای کسب آمادگی، شرایط و قوانین شرکت در المپیاد فیزیک و تسهیلات و مزایای قبولی در هر مرحله از المپیاد فیزیک آشنا شوید.

المپیاد فیزیک دانش آموزی

المپیاد فیزیک، مانند سایر المپیادهای دانش‌آموزی از آغاز تا پایان روند انتخاب اعضای تیم ملی کشور، شامل چهار مرحله است. مرحله‌ی اول معمولاً بهمن‌ماه برگزار می‌شود و پذیرفته شده‌های این مرحله، اردیبهشت‌ماه در آزمون مرحله‌ی دوم شرکت می‌کنند. حدود 40 نفر در مرحله‌ی دوم المپیاد فیزیک برگزیده می‌شوند و برای آن‌ها دوره‌ای در طول تابستان برگزار می‌شود و درنهایت مدال‌ها توزیع می‌شوند.

دارندگان مدال طلا در دوره‌ی دیگری که معمولاً در نیمه‌ی دوم سال برگزار می‌شود، شرکت می‌کنند. پس از پایان دوره‌ی طلایی‌ها، آزمون‌های انتخاب تیم برگزار می‌شود که رتبه‌های برتر به‌عنوان اعضای تیم ملی جمهوری اسلامی ایران برای اعزام به المپیادهای جهانی انتخاب می‌شوند. المپیاد جهانی فیزیک (IPhO) اولین بار در سال ۱۹۶۷ میلادی در شهر ورشو در کشور لهستان برگزار شد و تیم ملی المپیاد فیزیک ایران اولین بار در سال ۱۹۸۹ میلادی در این رقابت علمی شرکت کرد.

المپیاد جهانی فیزیک طی دو روز برگزار می‌شود و شامل آزمون‌های نظری و آزمایشگاهی است. در بخش نظری که پنج ساعت زمان می‌برد، سه سوال مطرح می‌شود. پاسخگویی به سوالات بخش عملی یا آزمایشگاهی نیز از دو ساعت تا حداکثر پنج ساعت زمان می‌برد. ایران در سال 2007 میلادی میزبان سی و هشتمین دوره‌ی المپیاد جهانی فیزیک بود. پنجاه و دومین دوره مسابقات جهانی المپیاد فیزیک تیرماه سال 1401 شمسی به صورت مجازی برگزار خواهد شد.

شرایط شرکت در المپیاد فیزیک

شرکت در هر یک از المپیادهای علمی دانش‌آموزی، به صورت مجزا شرایط و تسهیلات خاص خود را دارد. جوایز برگزیدگان این المپیادها را بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و سازمان نظام وظیفه اعطا می‌کنند. دارندگان مدال طلای کشوری در المپیادهای علمی مزایایی ازجمله معافیت از کنکور و حمایت‌های مالی و معنوی بنیاد نخبگان را کسب می‌کنند. دانش‌آموزانی که مدال نقره و برنز المپیاد را می‌گیرند، سهمیه‌ی 15 درصدی در کنکور خواهند داشت.

پسران برگزیده در المپیادهای علمی می‌توانند با انجام پروژه‌های علمی و تحقیقاتی دوران سربازی را طی کنند. دریافت وام‌های کم‌بهره برای خرید خانه، خودرو یا حضور در همایش‌های بین‌المللی، تحصیل همزمان در دو رشته‌ی دانشگاهی و دریافت سهمیه‌ی نخبگان از دیگر مزایای برگزیده شدن در المپیادهای دانش‌آموزی است. در ادامه شرایط شرکت در المپیاد فیزیک و مزایای کسب رتبه و مدال در این رشته ذکر شده است:

✔️ دانش‌آموزان پایه‌ی دهم و یازدهم در تمامی رشته‌ها امکان ثبت‌نام برای شرکت در المپیاد فیزیک را دارند.

✔️ دانش‌آموزان پایه‌ی دهم می‌توانند به شکل آزمایشی در آزمون مرحله‌ی دوم شرکت کنند ولی امکان شرکت در دوره‌ی آموزشی تابستان را ندارند.

✔️ دانش‌آموزانی که مدال طلای المپیاد فیزیک دریافت کنند، امکان معافیت از کنکور را دارند و از شرکت در آزمون سراسری رشته‌ی ریاضی فیزیک معاف می‌شوند. به نمره‌ی تراز کنکور سراسری مدال‌آوران نقره و برنز، پانزده درصد افزوده می‌شود.

✔️ تمامی مدال آوران المپیاد فیزیک می‌توانند از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان بهره ببرند و علاوه بر دریافت حقوق ماهیانه و تسهیلات ویژه‌ی مالی و اعتباری برای شرکت در کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی داخلی و خارجی، پسران می‌توانند از تسهیلات نظام وظیفه‌ی بنیاد نیز استفاده کنند.

✔️ بر اساس بخشنامه‌ رسمی آموزش و پرورش، ظرفیت و تعداد مدال‌های دوره‌ی آموزشی تابستان 1402 در رشته‌ی فیزیک به این شرح است: پذیرش دوره‌ی تابستان 40 نفر، تعداد مدال برنز 15 عدد، تعداد مدال نقره 15 عدد، تعداد مدال طلا 10 عدد.

منابع المپیاد فیزیک

بر اساس بخشنامه‌ی آموزش و پرورش با موضوع برگزاری المپیادهای دانش‌آموزی در سال 1401، منابع مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک به قرار زیر هستند:

1. کتاب‌های متوسطه‌ی دوم فیزیک 1، فیزیک 2، فیزیک 3 (رشته ریاضی فیزیک)
2. بخش‌های فیزیک از کتاب‌های آزمایشگاه علوم 1 و 2
3. کلیه دروس ریاضی تا پایه‌ی یازدهم شامل ریاضی 1، حسابان 1، هندسه 1، آمار و احتمال و هندسه 2

اما اگر بخواهیم سرفصل‌های اصلی مباحث مورد سوال در المپیاد فیزیک را فهرست‌وار ذکر کنیم، باید به این موارد اشاره کرد: فیزیک مکانیک (مکانیک کلاسیک)، الکترومغناطیس، حرارت و سیالات و امواج، نورشناسی و فیزیک نوین، ریاضیات کاربردی و آزمایشگاه فیزیک.

مباحث مکانیک در المپیاد فیزیک

مکانیک از مهم‌ترین و اصلی‌ترین مباحث المپیاد فیزیک است و درصد بالایی از سوالات مرحله‌ی اول و دوم المپیاد مربوط به این مبحث است. مکانیک همچنین سرفصل یکی از دو بخش اصلی سوالات دوره‌ی تابستان المپیاد فیزیک است.

عناوین، مباحث و موضوعات مبحث مکانیک که باید برای شرکت و کسب موفقیت در المپیاد فیزیک مورد مطالعه قرار بگیرند، به قرار زیر است:

1- مقدمات مکانیک – شامل مباحث: کمیت‌ها و دقت (عدد علمی و اعمال ریاضی، کمیت‌های اصلی و فرعی)، تخمین (روش‌های تخمین، محاسبات و فرضیات)، دیمانسیون (تعاریف و کاربرد)، بردارها (مختصات دکارتی، تجزیه، جمع و تفریق، ضرب اسکالر، ضرب برداری) و مختصات قطبی (بردارهای یکه، بردار مکان سرعت شتاب، تبدیل).

2- سینماتیک – شامل مباحث: حرکت یک بعدی (تعاریف، بردار مکان، بردار سرعت، حرکت بدون شتاب، با شناب)، حرکت دو بعدی (حرکت پرتابی، معادله‌ی مسیر)، حرکت دایره‌‌ای (مکان، سرعت و شتاب زاویه‌ای، شتاب مماسی)، حرکت نسبی (مکان نسبی، سرعت نسبی، شتاب نسبی)، قوانین سینماتیک (تعاریف فرمولی و نمودارها) و حرکت مقیّد (قرقره‌ها و سطح شیب‌دار).

3- دینامیک انتقالی – شامل مباحث: دینامیک (مرجع لخت، تیرو، قوانین نیوتن، رسم نیروها، قرقره‌ها، اصطکاک و روش حل مسائل)، تکانه (مرکز جرم، تکانه خطی، پایستگی تکانه، برخورد، ضریب برگشت، ضربه)، دینامیک قطبی (دینامیک دایره‌ای، مختصات قطبی و نیرو در مختصات قطبی) و گرانش (نیرو و شتاب گرانشی، انرژی گرانشی، حرکت تحت گرانش، مدار سیارات، قوانین کپلر).

4- انرژی – شامل مباحث: کار و انرژی (کار، انرژی جنبشی و پتانسیل، پایستگی، کار و انرژی) و انرژی پتانسیل (انواع پتانسیل، نیروهای پایستار و ناپایستار).

5- دینامیک چرخشی – شامل مباحث: گشتاور (گشتاور و تعادل چرخشی) و انواع تعادل (روش نیرو، روش انرژی)

6- نوسان – شامل مبحث: حرکت و دینامیک نوسانی (معادلات نیرو، معادلات انرژی، فرکانس؛ روش نیرو و انرژی، معادلات حرکت).

منابع مبحث مکانیک در المپیاد فیزیک

تمرین و حل سوالاتی در سطح المپیاد با بهره‌گیری از منابعی مانند سرویس آموزش مبتنی بر تمرین «همدرس»، قطعاً به شما کمک می‌کند، در عین حال برای فهم مباحث مربوط به مکانیک باید کتب و منابع مفید بهره ببرید. منابعی که معمولاً هنگام کسب آمادگی برای شرکت در المپیاد فیزیک مطالعه می‎‌شوند، در جدول زیر فهرست شده‌اند:

مباحث الکترومغناطیس در المپیاد فیزیک

الکترومغناطیس از مباحث پراهمیت در المپیاد فیزیک است و در مراحل یک و دو حدود 20 الی 25 درصد سوالات از این مبحث طرح می‌شوند. در مرحله‌ی سوم المپیاد فیزیک یعنی در دوره‌ی تابستان مبحث الکترومغناطیس اهمیت بیشتری نیز می‌یابد.

عناوین، مباحث و موضوعات مبحث الکترومغناطیس که باید برای شرکت و کسب موفقیت در المپیاد فیزیک مورد مطالعه قرار بگیرند، به قرار زیر است:

1- الکتریسیته – شامل مباحث: قانون کولن (نیروی کولن، تعادل بارها و توزیع گسسته و پیوسته)، میدان الکتریکی و گاؤس (میدان الکتریکی، خطوط میدان، توزیع گسسته و پیوسته، شار الکتریکی و گاؤس)، پتانسیل الکتریکی (تعریف پتانسیل، روابط، توزیع گسسته و پیوسته و میدان و پتانسیل) و خازن (محاسبه‌ی ظرفیت، بار و اختلاف پتانسیل، انرژی و خازن معادل).

2- جریان و مدار – شامل مباحث: جریان الکتریکی (تعریف جریان و چگالی جریان)، انرژی و توان الکتریکی (روابط، نمودارها و مدار)، مقاومت‌ها (سری، موازی، معادل و ترکیبی)، قوانین کیرشهف (گره، حلقه و مدار) و مدار RC (معادلات، نمودارها و رفتارها).

3- مغناطیس – شامل مباحث: میدان مغناطیسی (تعریف و قانون دست راست)، بار متحرک (حرکت و نیرو)، سیم جریان (نیرو، دو سیم و میدان مغناطیسی) و قانون آمپر (قانون آمپر، میدان ناشی از سیم، سیملوله و چنبره).

4- القای مغناطیسی – شامل مباحث: شار مغناطیسی (تعریف، روابط و تغییر شار)، فارادی و لنز (نیروی محرکه، جهت نیرو و جریان القایی)، خودالقایی و القاگر (محاسبه‌ی ضریب خودالقایی)، مدار RL (معادلات، نمودارها و رفتارها) و جریان متناوب (نیروی محرکه، جریان و نمودار).

منابع مبحث الکترومغناطیس در المپیاد فیزیک

برای فهم مباحث مربوط به الکترومغناطیس باید کتب و منابع مفید بهره ببرید. منابعی که معمولاً هنگام کسب آمادگی برای شرکت در المپیاد فیزیک مطالعه می‎‌شوند، در جدول زیر فهرست شده‌اند:

مباحث حرارت و سیالات و امواج در المپیاد فیزیک

در مراحل اول و دوم المپیاد فیزیک معمولاً حدود 20 درصد از سوالات از مباحث سیالات و حرارت و ترمودینامیک مطرح می‌شود.

عناوین، مباحث و موضوعات مباحث سیالات و حرارت و ترمودینامیک که باید برای شرکت و کسب موفقیت در المپیاد فیزیک مورد مطالعه قرار بگیرند، به قرار زیر است:

1- خواص ماده – شامل عناوین: خواص لختی (مبحث چگالی و موضوعات چگالی و ساختارهای اتمی) و خواص مکانیکی (مبحث کشش سطحی و موضوعات کشش سطحی، لوله‌های موئین و حباب و قطره).

2- ترمودینامیک – شامل عناوین: حرارت (مبحث دما و گرما شامل موضوعات دماسنجی، تعادل گرمایی، تبخیر -میعان- و ذوب -انجماد-، مبحث انتقال گرما شامل موضوعات رسانش -ترکیب لایه‌ها- همرفت، تابش -مسئله‌ی خورشید و زمین- و روش مقاومت، مبحث انبساط شامل موضوعات انبساط طولی، سطحی و عرضی، انبساط مایعات، تغییر شکل و نیرو) و ترمودینامیک (مبحث قانون گازها شامل موضوعات خواص گازها، روابط، ظرفیت گرمایی گازها و مخلوط‌ها، مبحث انواع فرآیندها شامل موضوعات حجم ثابت، فشار ثابت، دمای ثابت و نمودارها و مبحث قوانین ترمودینامیک شامل موضوعات کار، قانون اول و دوم، چرخه‌ها، کارنو، موتور گرمایی، یخچال و بازده و کارایی).

3- سیالات – شامل عناوین: استاتیک سیالات (مبحث استاتیک سیالات شامل موضوعات فشار، لوله U، پاسکال، ارشمیدس و نیروی سیال) و دینامیک سیالات (موضوعات سیال شتابدار، قانون پیوستگی، قانون برتولی و خط جریان).

منابع مباحث حرارت و سیالات و امواج در المپیاد فیزیک

برای فهم مباحث مربوط به مباحث حرارت و سیالات و امواج باید کتب و منابع مفید بهره ببرید. منابعی که معمولاً هنگام کسب آمادگی برای شرکت در المپیاد فیزیک مطالعه می‎‌شوند، در جدول زیر فهرست شده‌اند:

مباحث نورشناسی و فیزیک نوین در المپیاد فیزیک

عناوین، مباحث و موضوعات مباحث نورشناسی و فیزیک نوین که باید برای شرکت و کسب موفقیت در المپیاد فیزیک مورد مطالعه قرار بگیرند، به قرار زیر است:

1- کلیات – شامل مبحث: قوانین نور (اصل فرما، جذب و انعکاس، سایه و نیم سایه، کسوف و خسوف، زاویه دید و روشنایی).

2- آینه‌ها – شامل مباحث: آینه‌ی تخت (رسم پرتوها، تصویر، آینه‌های متقاطع، چرخش و انتقال و کاربرد) و آینه‌ی کروی (رسم پرتوها، ترکیب، تصویر، روابط، انواع بزرگنمایی، محور فرعی و محل‌یابی).

3- شکست نور – شامل مباحث: شکست (قانون اسنل دکارت، بازتابش کلی، تیغه، منشور، عمق ظاهری و آینه‌ی واقعی) و عدسی‌ها (عدسی‌سازان، رسم پرتوها، ترکیب، تصویر، انواع بزرگنمایی، محور فرعی، محل‌یابی و توان).

4- ابزارها – شامل موضوعات: ذره‌بین، تلسکوپ، میکروسکوپ، چشم، عینک و دوربین.

منابع مباحث مباحث نورشناسی و فیزیک نوین در المپیاد فیزیک

برای فهم مباحث مربوط به مباحث نورشناسی و فیزیک نوین باید کتب و منابع مفید بهره ببرید. منابعی که معمولاً هنگام کسب آمادگی برای شرکت در المپیاد فیزیک مطالعه می‎‌شوند، در جدول زیر فهرست شده‌اند:

مباحث ریاضیات در المپیاد فیزیک

حل مسائل فیزیک در المپیاد بدون تسلط بر ریاضیات امکان‌پذیر نیست. علاقمندان به شرکت در المپیاد فیزیک باید بر مباحث ریاضی، هندسه، حسابان، دیفرانسیل، مشتق و انتگرال مسلط باشند.

1- ریاضی – شامل مباحث: حل معادلات و مثلثات

2- هندسه – شامل مباحث: تشابه و تساوی مثلث، تالس، فیثاغورث و هندسه‌ی تحلیلی شامل مباحث: خط و صفحه، بردارها و مقاطع مخروطی.

3- حسابان – شامل مباحث: تابع، حد و مشتق (تابع، حد، مشتق، کاربرد مشتق، قاعده‌ی زنجیری)، دیفرانسیل و انتگرال (دیفرانسیل، روش‌های انتگرال‌گیری و کاربرد) و بسط تیلور و تقریب (بسط تیلور و مکلورن، تقریب و اختلال)

منابع مباحث ریاضیات در المپیاد فیزیک

برای فهم مباحث مربوط به ریاضی کاربردی باید کتب و منابع مفید بهره ببرید. در وهله‌ی اول تسلط بر کتاب‌های ریاضیات دوره‌ی متوسطه (ریاضیات 1، ریاضیات 2، حسابان، حساب دیفرانسیل و انتگرال، هندسه 1، هندسه 2 و هندسه‌ی تحلیلی و جبر خطی) اهمیت دارد و سپس می‌توان برای تسلط بیشتر منابع دیگری را نیز مطالعه کرد. منابعی که معمولاً هنگام کسب آمادگی برای شرکت در المپیاد فیزیک مطالعه می‎‌شوند، در جدول زیر فهرست شده‌اند:

مبحث آزمایشگاه در المپیاد فیزیک

آزمایشگاه فیزیک از مباحثی است که در مراحل دوم و سوم المپیاد بسیار اثرگذار است. اثرگذاری این مبحث از این جهت است که دانش‌آموزان کمی با انجام اصولی آزمایش‌های فیزیک، نحوه‌ی گزارش‌نویسی در مورد نتیجه‌ی آزمایش‌ها، رسم نمودارها و … در این زمینه آشنایی دارند.

فیزیک، علمی است که بر دو پایه‌ی تعریف و آزمایش استوار شده است. بسیاری از پیشرفت‌هایی که در فیزیک به دست آمده است، بر فرضیه‌هایی استوار بوده است که از طریق آزمایش به اثبات رسیده‌اند. بنابراین آزمایش، موضوع مهمی در علم فیزیک است و جایگاه خاصی را نیز در المپیاد فیزیک به خود اختصاص داده است. برای آشنایی اصولی با این مبحث، بهتر است آزمایش‌های سال‌های قبل را انجام بدهید و میزان توانایی خود را در اجرا و گزارش‌نویسی آزمایش‌ها بسنجید.

منابع مبحث آزمایشگاه در المپیاد فیزیک

در مورد مبحث آزمایشگاه فیزیک، دریافت و کار کردن روی آزمایش‌های سال‌های گذشته در آزمون‌های المپیاد می‌تواند بسیار مفید باشد، اما آثاری نیز برای آشنایی بهتر با این مبحث منتشر شده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها در جدول زیر آمده است:

یافتن منابع مفید برای دریافت سوالات مناسب و هم‌سطح با پرسش‌های المپیاد، اهمیت زیادی در کسب موفقیت دارد. یکی از این منابع مفید، سرویس آموزش مبتنی بر تمرین «هم‌درس» است. یک اپلیکیشن هوشمند که سطح یادگیری شما را تحلیل و ارزیابی می‌کند و سپس سوالات و پاسخنامه‌های تشریحی بی‌شماری در اختیار شما قرار می‌دهد. اپلیکیشن هم‌درس آزمون‌های خود را بر اساس سطح‌بندی از بسیار ساده تا بسیار دشوار یا المپیادی تقسیم‌بندی‌ کرده است و بر اساس میزان پاسخگویی صحیح شما به سوالات، رشد شما را در سطوح مختلف اندازه‌گیری می‌کند.

موفقیت در المپیاد فیزیک

المپیادها شامل دو مرحله آزمون، مرحله‌ی سوم (به‌عنوان دوره‌ی آموزشی تابستان)، مرحله چهارم (به‌عنوان دوره‌ی دارندگان مدال طلا) و مرحله‌ی جهانی هستند و بعضی المپیادها مانند المپیاد فیزیک مرحله‌ای مانند آزمایشگاه نیز دارند. افرادی که فعالیت درسی برای شرکت در المپیاد را آغاز می‌کنند، باید علاقه‌ی زیادی به رشته‌ی مورد نظر داشته باشند تا بتوانند زمان زیادی را به مطالعه و یادگیری بپردازند.

در حال حاضر بسیاری از مدارس کشور برای علاقمندان به شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی کلاس‌ برگزار می‌کنند. برخی از موسسات آموزشی آزاد نیز کلاس‌های المپیاد دارند. معمولاً مدال‌آوران سال‌های گذشته، به تدریس مباحث المپیاد می‌پردازند. استفاده از کلاس‌های آموزشی، بهره‌گیری از برنامه‌های مشاوران تحصیلی و استفاده از منابع مناسب برای مطالعه‌ی مباحث المپیاد، برای کسب موفقیت در المپیاد فیزیک، اهمیت دارند.

موفقیت در هر مرحله از المپیاد فیزیک تلاش‌های خاص خود را می‌طلبد و درنهایت مزایا و تسهیلاتی برای برگزیدگان در بر دارد. در ادامه‌ی مقاله توصیه‌هایی برای تسهیل روند موفقیت در هر مرحله ذکر شده و به مزایا و تسهیلات کسب رتبه در آن‌ها، پرداخته شده است:

موفقیت در مرحله اول المپیاد فیزیک

آزمون‌ مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک معمولاً اوایل بهمن ماه هر سال در حوزه‌های داخل و خارج از کشور به‌صورت هم‌زمان برگزار می‌شود. دانش‌آموزان معمولاً آذر ماه ثبت‌نام می‌کنند. بارگذاری دفترچه‌ و کلید سوالات، پس از برگزاری آزمون و همچنین دریافت و پاسخ به درخواست‌های تجدیدنظر دانش‌آموزان از طریق سامانه‌ی ثبت‌نام المپیادهای علمی به نشانی my.medu.ir انجام می‌شود.

مرحله‌ی اول سی و ششمین دوره‌ی المپیاد دانش‌آموزی فیزیک روز سه‌شنبه مورخ 1401/11/4 در ساعت 9 صبح برگزار می‌شود.

برای کسب موفقیت در مرحله‌ی اول نیاز به دانش گسترده نیست. درواقع اگر دانش‌آموزان دوره‌ی دوم متوسطه بر مباحث درسی خود مسلط باشند و سوالات سال‌های گذشته را حل کنند، امکان کسب موفقیت در مرحله‌ی اول را دارند. شرکت کنندگان در این مرحله باید به 30 تا 40 سوال تستی (گاهی با 5 یا 6 گزینه) و حدود 7 تا 10 سوال پاسخ‌کوتاه، پاسخ بدهند. حدود هزار تا هزار و پانصد نفر در این مرحله پذیرفته می‌شوند.

از مزایای قبولی در این مرحله از المپیاد فیزیک می‌توان به دریافت جواز شرکت در مرحله‌ی دوم المپیاد اشاره کرد. قبولی در مرحله‌ی دوم می‌تواند در نهایت منجر به کسب مدال و بهره‌گیری از تسهیلات شود. تقویت پایه‌ای و پیشرفته‌ی دانش‌آموز در درس فیزیک از دیگر مزایای شرکت در مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک است. دانش‌آموزانی که برای پذیرفته شدن در مرحله‌ی اول المپیاد فیزیک تلاش کرده و در کلاس‌های ویژه شرکت می‌کنند، شانس خوبی برای کسب درصد خوب فیزیک در آزمون سراسری کنکور دارند.

موفقیت در مرحله دوم المپیاد فیزیک

پذیرفته شدگان مرحله‌ی اول المپیادهای دانش‌آموزی معمولاً در اردیبهشت ماه در آزمون مرحله‌ی دوم شرکت می‌کنند. شرکت در آزمون‌های منظم با بهره‌گیری از سوالات مرحله‌ی دوم المپیاد فیزیک در سال‌های گذشته و سوالات المپیاد‌های بین‌المللی پیشین می‌تواند شرایط بهتری برای شرکت‌کنندگان فراهم کند.

در این مرحله دیگر هیچ کدام از سوالات در حد مباحث کتاب درسی نیستند و استفاده از کتاب‌های کمک‌درسی که برخی از آن‌ها در این مقاله ذکر شد، ضروری است. شرکت‌کنندگان باید به 7 تا 10 پرسش تشریحی و 1 سوال آزمایشگاه جواب بدهند.

در مرحله‌ی دوم بیش از 40 نفر در المپیاد فیزیک برگزیده می‌شوند و بعد از برگزاری یک آزمون عملی (که فقط شامل المپیادهای فیزیک و کامپیوتر می‌شود) برای آن‌ها دوره‌ای در طول تابستان برگزار می‌شود. این افراد همگی موفق به کسب مدال شده‌اند و برای تعیین اینکه رنگ مدال هر فرد چه باشد، در دوره‌ی تابستان المپیاد (مرحله‌ی سوم) شرکت می‌کنند. در دوره‌ی تابستانی و در انتهای آن تعدادی آزمون برگزار می‌شود. با توجه به نمره‌ی امتحانات دوره‌ی تابستان به برگزیدگان مدال‌های طلا، نقره و برنز اهدا می‌شود.

پس موفقیت در آزمون مرحله‌ی دوم المپیادها به معنای کسب مدال است و کسب مدال بهره‌گیری از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان و کسب امتیاز و یا معافیت از شرکت در کنکور سراسری را در پی دارد. برگزیدگان مرحله‌ی دوم المپیادها همچنین می‌توانند به تدریس رشته‌های المپیاد در مدارس، موسسات و به صورت خصوصی، بپردازند. به نفرات برگزیده در هر رشته که در سطح کشور در رشته‌های المپیاد خود، مقام اول را به دست می‌آورند، امتیازاتی مثل استخدام در دستگاه‌های دولتی و امکان استفاده از بورسیه تحصیلی اعطا می‌شود.

موفقیت در مرحله سوم المپیاد فیزیک

در دوره‌ی آموزشی تابستان، هر دانش‌آموز فقط می‌تواند در یک المپیاد شرکت کند و در صورت کسب رتبه‌ی لازم برای شرکت در چند المپیاد، باید در آغاز دوره‌ی تابستان یک المپیاد را انتخاب کند.

المپیادهای فیزیک و کامپیوتر پیش از آغاز دوره‌ی آموزشی تابستان آزمون مرحله‌ی سوم (عملی) دارند. در حقیقت پذیرفته‌شدگان آزمون مرحله‌ی دوم (چند برابر ظرفیت) المپیادهای فیزیک و کامپیوتر ملزم به شرکت در آزمون‌های تعیین شده از سوی کمیته‌ی علمی ذی‌ربط برای ورود به دوره‌ی آموزشی تابستان هستند.

شرکت‌کنندگان در این مرحله بین 8 تا 9 هفته در کلاس‌های تئوری و عملی شرکت می‌کنند و برخی مباحث مانند مکانیک، ترمودینامیک و ..  را به صورت پیشرفته می‌آوزند.

ظرفیت و تعداد مدال‌ها (تندیس‌های) المپیاد فیزیک دوره‌ی آموزشی تابستان 1402 در جدول زیر آمده است:

بعد از برگزاری چندین و چند آزمون در این دوره، برگزیدکان این مرحله دست‌کم مدال برنز و حداکثر یک مدال طلای المپیاد کشوری کسب می‌کنند. کسب مدال طلا در المپیاد فیزیک منجر به معافیت از کنکور سراسری و بهره‌گیری از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان ازجمله معافیت از سربازی برای پسران می‌شود. به نمره‌ی تراز کنکور سراسری مدال‌آوران نقره و برنز، پانزده درصد افزوده می‌شود.

دریافت حقوق ماهیانه تا زمان اشتغال به تحصیل و دریافت وام‌های مربوط به خرید مسکن و شرکت در همایش‌هایی ملی و بین‌المللی از دیگر مزایایی است که در پی کسب مدال کشوری المپیاد از سوی بنیاد ملی نخبگان در اختیار برگزیدگان قرار می‌گیرد. امکان دریافت بورسیه‌های تحصیلی از دانشگاه‌های معتبر دنیا و امکان تدریس المپیاد در موسسات، مدارس و کلاس‌های خصوصی از دیگر مزایای قبولی در مرحله‌ی سوم المپیادهای دانش‌آموزی است.

موفقیت در مرحله چهارم المپیاد فیزیک

بعد از دوره‌ی آموزشی تابستان، دوره‌ی طلای المپیادهایی که مسابقه‌ی جهانی دارند از جمله المپیاد فیزیک برگزار و طی کلاس‌های حضوری و آزمون‌های مختلف، تیم‌های ملی انتخاب می‌شوند تا در المپیادهای جهانی که معمولاً در تابستان برگزار می‌شود و زمان دقیق آن توسط کمیته‌های جهانی مشخص می‌شود، شرکت کنند.

مدال‌آوران طلای کشور تا قبل از شروع دوره باید در مدرسه‌ی محل تحصیل خود حضور داشته باشند. تیم ملی المپیاد فیزیک بر حسب حضور دانش‌پژوهان در دروه و آزمون‌های مربوطه، طبق ضوابط کمیته‌ی علمی، مشخص می‌شود. تعداد اعضای تیم‌های ملی جمهوری اسلامی ایران در المپیاد فیزیک 5 نفر است.

عضویت در تیم ملی المپیاد دانش‌آموزی علاوه بر افتخارآفرینی برای کشور، مزایای بسیاری ازجمله امکان دریافت بورسیه‌های تحصیلی از بهترین دانشگاه‌های دنیا و امکان حضور در بزرگ‌ترین همایش‌های علمی را به دنبال دارد.

مزایای کسب رتبه در المپیاد فیزیک چیست؟

یکی از مهم‌ترین مزایای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی، تأثیری است که کسب رتبه‌ی کشوری آزمون‌های المپیاد بر قبولی در کنکور سراسری دارد. بر اساس مصوبه‌ی شورای عالی انقلاب فرهنگی، دارندگان مدال طلا در المپیاد فیزیک، پس از اخذ دیپلم دوره‌ی متوسطه، از شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌ها در زیرگروه مربوط، معاف بوده و برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی انتخابی در زیرگروه مربوط، به دانشگاه مورد نظرشان معرفی می‌شوند.

تعداد معافیت از کنکور در المپیاد فیزیک

در میان مزایای شرکت در المپیادهای دانش‌آموزی، معافیت در کنکور، یکی از محبوب‌ترین تسهیلات است. تعداد دریافت‌کنندگان مدال طلا در المپیاد فیزیک که شامل معافیت از شرکت در کنکور سراسری دانشگاه‌ها هستند و برای ادامه‌ی تحصیل در رشته‌ی انتخابی در زیرگروه مربوط به دانشگاه مورد نظرشان معرفی می‌شوند، 10 نفر است.

تسهیلات بنیاد ملی نخبگان برای برگزیدگان المپیاد فیزیک

براساس آیین‌نامه‌ی بنیاد ملی نخبگان، دارندگان مدال‌های طلا، نقره و برنز مرحله‌ی کشوری المپیادهای علمی دانش‌آموزی در سطح ملی یا جهانی (با معرفی وزارت آموزش و پرورش) می‌توانند از تسهیلات این بنیاد استفاده کنند. بنیاد ملی نخبگان عضو ندارد و برگزیدگان المپیاد فیزیک برای بهره‌مندی از تسهیلاتی که این بنیاد ارائه می‌دهد، باید به سامانه‌ی اطلاعاتی بنیاد ملی نخبگان به نشانی sina.bmn.ir مراجعه کنند. برگزیدگان باید فعالیت‌های نخبگانی خود را در این سامانه بارگذاری و ثبت کنند تا امکان بررسی درخواست آن‌ها مطابق تسهیل مورد نظر، فراهم شود.

تمامی مدال آوران المپیاد فیزیک می‌توانند از تسهیلات بنیاد ملی نخبگان بهره ببرند و علاوه بر دریافت حقوق ماهیانه و تسهیلات ویژه‌ی مالی و اعتباری برای شرکت در کنفرانس‌ها و همایش‌های علمی داخلی و خارجی، پسران دارنده‌ی مدال طلا می‌توانند از تسهیلات نظام وظیفه‌ی بنیاد نیز استفاده کنند.

جمع‌بندی

تیم ملی المپیاد فیزیک ایران اولین بار در سال 1367 در المپیاد جهانی فیزیک حضور پیدا کرد و دانش‌آموزان مستعد ایرانی تا کنون بیش از 120 مدال در المپیادهای جهانی فیزیک به دست آورده‌اند. المپیاد‌ فیزیک می‌تواند برای دانش‌آموزان علاقمند، کوشا و با استعداد، یک سکوی پرتاب به حساب آید که شرکت در آن مزایای بسیاری برای آن‌ها دربر داشته باشد.

جوایز برگزیدگان این المپیاد را بنیاد ملی نخبگان، وزارت علوم و سازمان نظام وظیفه اعطا می‌کنند. دارندگان مدال طلای کشوری در المپیاد فیزیک مزایایی ازجمله معافیت از کنکور و حمایت‌های مالی و معنوی بنیاد نخبگان را کسب می‌کنند. دانش‌آموزانی که مدال نقره و برنز المپیاد را می‌گیرند نیز سهمیه‌ی 15 درصدی در کنکور خواهند داشت.

ما در این مقاله ضمن معرفی مباحث مختلف المپیاد فیزیک ، مهم‌ترین منابع موجود برای مطالعه را معرفی کرده و شرایط شرکت، کسب موفقیت و تسهیلات ارائه شده در این المپیاد دانش‌آموزی را تشریح کردیم.

سوالات متداول