فرار از مدرسه [علت + درک علل و راهکار مقابله]

برای درک علل فرار دانش آموزان از مدرسه و فهم بهترین اقدامات راهبردی در مقابله با آن، بد نیست درباره ی رفتارهای انسانی بیشتر بدانیم. بر اساس مطالعات، همه ی انسان‌ ها برای مواجهه با موقعیت های ناخوشایندی که در آن قرار می گیرند، راه هایی را بر می گزینند. انتخاب افراد معمولا محدود به یکی از چهار روش زیر است:

• از موقعیت های ناخوشایند فرار می کنند.
• خود را به چیزی می رسانند که از آن برای حل مشکل استفاده کنند.
• تصمیم می گیرند به منافعی که می شود از موقعیت های ناخوشایند کسب کرد، توجه کنند.
• یکی از حواس خود را برای تسکین مسائلی که آنها را آزار می دهد، به کار می گیرند.

اگر معلمین و مشاورین مدرسه به فهم روش دانش آموز در واکنش به موقعیت های مختلف برسند، رفتار او را در موقعیت های خاص بهتر درک می کنند و متوجه می شوند چه نوع مداخله ای اثرگذار خواهد بود.

فرار دانش آموز از مدرسه که در واقع به عنوان یک اختلال رفتاری شناخته می شود، انتخاب او برای مقابله و خروج از شرایط ناخوشایندی است که راهی برای خوشایندسازی آن نمی شناسد.

در این مقاله به چرایی و عوامل فرار دانش آموزان از مدرسه و اقداماتی که معلمان، اولیای مدرسه و همچنین خانواده ها باید برای مقابله با این اختلال رفتاری انجام دهند، پرداخته می شود.

فرار از مدرسه چیست؟

وقتی دانش‌ آموزان رفتار فرار را در واکنش به موقعیت خود در مدرسه انتخاب می کنند، در واقع سعی می‌ کنند با تغییر وضعیت یا با طرح خواسته‌هایی، از وظایفی که معلمان یا مدیران از آنها خواسته‌ اند، بگریزند.

رفتارهایی با انگیزه ی فرار دانش آموز از مدرسه زمانی اتفاق می افتند که دانش آموز در مورد یک فعالیت انجام نشده، مضطرب است و به دنبال راهی برای خروج یا اجتناب از آن می گردد. رفتارهایی چون کج خلقی، گریه کردن، شکایت کردن، فرار و پرخاشگری، همگی در بین دانش آموزانی که رفتارهایی با انگیزه ی فرار دارند، معمول است.

فرار از مدرسه یکی از مشکلات جدی است که والدین و معلمان با آن مواجه هستند. دانش آموز فراری همیشه به دنبال مکانی برای دور ماندن می گردد و این مکان ها در بسیاری از موارد از نظر اجتماعی یا اخلاقی سالم نیستند، بنابراین یک دانش آموز خود را در میان حوادث عجیب و غریب می بیند. فرار از مدرسه نشان دهنده ی ناتوانی دانش آموزان در سازگاری با محیط مدرسه است.

بیشتر بخوانید: کودکان طلاق در مدرسه [مشکلات و نحوه برخورد مربیان و والدین] ترس از مدرسه [علت، درک علل و روش مقابله] نقش مدرسه در شکل گیری شخصیت کودک راه ‌های کاهش اضطراب امتحان در دانش ‌آموزان افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان علل افت تحصیلی دانش آموزان [بلوغ، فضای مجازی و…]

عوامل منجر به فرار از مدرسه

عوامل منجر به فرار دانش آموزان از مدرسه بسیار هستند و مهم ترین آنها مربوط به محیط مدرسه و خانه است.

الف- عوامل محیطی در مدرسه

1. رابطه ی معلم و دانش آموز در جهت دهی کودکان به سمت مدرسه بسیار مهم است، اما اگر این رابطه بد باشد باعث فرار آنها از مدرسه می شود. دلیل آن ممکن است ناتوانی معلمان در درک مشکلات دانش آموزان، فقدان نگاه مهربانانه به آنها و توسل به تنبیه و تمسخر به جای کمک به آنها برای رهایی از مشکلات باشد.
2. روابط متقابل دانش آموزان بر تمایل آنها به حضور در مدرسه اثر مثبت و منفی می گذارد. مثلا عواملی مثل قلدری، زورگویی، تمسخر و تحقیر می تواند منجر به بروز رفتارهایی با رویکرد فرار از مدرسه شود.
3. فلسفه تربیتی ای که مدرسه از آن پیروی می کند، نقش مهمی در ترغیب دانش آموزان به مدرسه یا فرار از آن دارد.
4. نوع آزمون و شدت تکلیف.
5. فضای عمومی مدرسه که در صورت حاکم شدن فضای آزاد برای نظرخواهی از دانش آموزان و مدارا در سازگاری دانش آموزان تاثیر بسزایی دارد.

ب- عوامل مربوط به خانواده

فضای عمومی خانواده به طور غیرمستقیم باعث تنفر دانش‌ آموزان از مدرسه می‌ شود چرا که خانواده فضای آرامی را برای کار و مطالعه فراهم نمی‌کند. والدین ممکن است در مقابل کودکان با هم دعوا کنند که این می تواند بر دستاوردهای تحصیلی آنها تأثیر بگذارد و باعث فرار آنها از مدرسه شود.

مقایسه ای که برخی از والدین بین فرزندان خود و دیگران انجام می دهند، یکی از جدی ترین مسائلی است که کودکان را تحت تاثیر قرار می دهد و در آن شرایط کودکان احساس شکست، ناامیدی و درد می کنند. موضوع ممکن است از حد فراتر رود و بر دستاوردهای تحصیلی کودکان نیز تاثیر بگذارد و باعث نفرت آنها از شود.

راه های مقابله با مشکل فرار از مدرسه

در خانه

1. خانواده باید فضایی آرام و مملو از عشق و محبت را برای کودکان فراهم کند.
2. باید از مقایسه کودکان با دیگران دست برداریم تا احساس ناامیدی نکنند.
3. والدین باید از مدرسه به عنوان وسیله ای برای تهدید فرزندان خود یا وادار کردن آنها به انجام کارهایی که نمی خواهند، استفاده نکنند.
4. اگر دلیل تنفر از مدرسه، رابطه ی بد دانش آموز با معلمانش باشد، والدین باید این دلایل را به دقت مطالعه و سعی کنند با مدرسه و معلمان تماس بگیرند تا مشکلات را برطرف کنند یا دانش آموز را به مدرسه دیگری منتقل کنند.
5. والدین باید به دانش آموز برای پیدا کردن دوستان جدید، کمک کنند.

در مدرسه

معلمان باید به خوبی آموزش ببینند تا رفتارهای مهم دانش آموزان را درک کنند، ویژگی های رشد  آن ها را بدانند و از این طریق به آنها کمک کنند تا هم مشکلاتشان برطرف شود و هم مدرسه را دوست داشته باشند.

هنگام برخورد با دانش آموزان، معلمان باید قوانین کلی زیر را رعایت کنند:

1. معلمان نباید زیاد در کارهای شخصی دانش آموزان دخالت کنند.
2. ناتوان نشان دادن بچه ها جایز نیست.
3. تمسخر دانش آموزان مخصوصا در حضور دیگران جایز نیست.
4. ظاهر ناتوان، ضعیف و نگران معلمان در برابر دانش آموزان جایز نیست.
5. عصبانی کردن دانش آموز براي سرگرم كردن خود، امر ناپسندی است.
6. بحث در مورد رفتار دانش آموزان با اولیای او یا دیگر مسئولین در برابر خود آنها درست نیست.
7. نباید دانش آموز را از طريق مقايسه با دیگران تحریک به فعالیت کرد.
8. معلمان و مدرسه باید تا حد امکان پاسخگوی نیازهای دانش آموزان باشند.

پیامدهای فرار از مدرسه

دانش آموزانی که برای رهایی از موقعیت های دشوار به رفتارهای فرار رو می آورند، ممکن است با پیامدهای فرار از مدرسه یعنی شرطی سازی فرار و شرطی سازی اجتناب روبرو شوند.

شرطی‌سازی فرار یعنی دانش آموز عادت می کند که به جای برخورد فعالانه با موقعیت های دشوار، نگرش همیشگی ترک و حذف خود را اتخاذ کند. این فرار کردن از موقعیت باعث تسکین آنی می‌ شود و بنابراین به طور مداوم ادامه می یابد و مانع پیشرف تحصیلی دانش آموز می شود.

اگر دانش آموز به فرار ادامه دهد، این رفتار می تواند به شرطی سازی اجتناب منجر شود. به عنوان مثال، دانش آموز کلاس اولی را در نظر بگیرید که از او خواسته شده تا یک سوال ریاضی را حل کند، اما او جواب آن سوال را نمی داند و برای فرار از این موقعیت، بدون اجازه کلاس را ترک می کند. اگر معلم مداخله مثبت نکند و دانش آموز در هنگام بازگشت به کلاس مجبور به پاسخگویی به سوال نباشد، ممکن است دفعه ی بعد و در سایر دروس آن سال تحصیلی و حتی کلاس های بالاتر از همین روش فرار استفاده کند.

مداخلات مقابله ای صحیح با فرار دانش آموزان

یادگیری نحوه ی مداخله ی صحیح در زمانی که دانش آموزان رفتارهای فرار از خود نشان می دهند برای معلمان و مشاوران مدرسه مهم است زیرا تکنیک مداخله ی اشتباه ممکن است منجر به تقویت رفتارهای منفی شود.

ممکن است معلمان متوجه شوند که روش‌های معمول برای مقابله با رفتار منفی در مقابل دانش‌آموزانی که رفتارهای فرار دارند کارساز نیست. معلمان بیشتر تمایل دارند در صورت بد رفتاری دانش آموزان، سخنرانی کنند یا به صورت شفاهی آنها را توبیخ کنند. اما برای دانش آموزان دارای رفتارهای فرار، این نوع مداخله، رفتار فرار منفی را تقویت می کند.

به عنوان مثال، اگر دانش آموز کلاس اول بدون اجازه و به خاطر پاسخ ندادن به یک سوال ریاضی، کلاس را ترک کند، ارسال او به دفتر مدیر، روش صحیح مداخله ای نخواهد بود. فرستادن دانش آموز به دفتر مدیر، در واقع او را به خواسته اش می رساند و دانش آموز تصور می کند روش فرار او نتیجه داده است.

شاید فرستادن دانش آموز به دفتر مدیر یک تنبیه به نظر برسد، اما در واقع به رفتار دانش آموز پاداش داده شده چرا که او اجازه می یابد از انجام وظیفه خودداری کند.

استراتژی انقراض

استراتژی انقراض یک روش کارآمد در چنین شرایطی است. در این روش تقویت رفتار منفی کاهش می یابد و در نتیجه رفتار با گذشت زمان کم می شود. معلم به جای اینکه دانش آموز را به دفتر بفرستد، ممکن است از او بخواهد برای مدت کوتاهی به یک مشاور مراجعه کند و سپس به سر کار خود بازگردد. هنگامی که دانش آموز متوجه می شود که فرستاده شدنش به دفتر منجر به اجتناب از انجام وظیفه نمی شود، رفتار فرار را کاهش می دهد.

استراتژی های تقویتی

استراتژی های تقویتی شامل پاداش دادن به رفتار مثبت یا پاداش دادن به عدم وجود رفتار منفی است.

مثلا دانش آموزی با خواندن و نوشتن مشکل دارد. وقتی زمان مطالعه ی مستقل فرا می رسد، او سعی می کند به راهرو فرار کند. معلم مطمئن نیست که چه کاری انجام دهد. او نمی تواند مشکل را نادیده بگیرد زیرا فرار کردن این دانش آموز خطرناک است.

پس تصمیم می گیرد تا برنامه ای برای تقویت دانش آموز ارائه دهد. دانش آموز به ازای هر پنج دقیقه که بتواند به طور مستقل به خواندن ادامه دهد، یک برچسب کوچک دریافت می کند. این برچسب ها را می‌ توان در پایان روز با یک جایزه بزرگ‌ تر به انتخاب دانش آموز، مانند زمان بازی طولانی‌ تر، یک میان وعده ی مورد علاقه، یا برچسب‌ های بیشتر معامله کرد. برنامه های تقویتی باید متناسب با نیازهای فردی دانش آموزان تنظیم شود. برخی از دانش آموزان ممکن است بیشتر به تقویت نیاز داشته باشند یا پاداش های متفاوتی را ترجیح دهند.

نتیجه گیری

فرار یکی از واکنش هایی است که برخی از کودکان در مواجهه با شرایط خاصی در مدرسه، به کار می گیرند. البته باید دانست که همه ی رفتارهای مربوط به رویکرد فرار مشکل ساز نیستند.

همه ی افراد سالم درگیر انواعی از رفتارهای فرار و اجتناب می شوند. بستن کمربند ایمنی برای جلوگیری از آسیب، استفاده از عینک آفتابی برای فرار از تابش نور خورشید، یا پاک کردن بینی با دستمال برای پایان دادن به اثرات ناخوشایند آبریزش بینی را در نظر بگیرید. همه این رفتارهای فرار، مشکل ساز نیستند.

از این رو، هر زمان که رفتارهای فرار، کودک را از یادگیری یک مهارت جدید، تعامل اجتماعی با دوستان یا خانواده باز می دارد یا به آسیب رساندن به خود یا دیگران منجر می شود، باید با برنامه ریزی مداخله کرد.

باید توجه داشت که هر یک از این مداخلات مزایا و معایبی دارد. بسته به الگوی رفتاری هر کودک و محرک های محیطی، ممکن است ترکیبی از استراتژی ها برای رسیدگی به رفتارهای فرار نیاز باشد. اگر در مورد رفتار خاص فرزندتان سوالی دارید، برای دریافت اطلاعات با یک روان درمانگر صحبت کنید.

سوالات متداول 

رفتار فرار از مدرسه چیست؟

وقتی دانش‌ آموزان رفتارهایی با رویکر فرار انجام می‌دهند، در واقع سعی می‌کنند از وظایفی که معلمان یا مدیران از آنها خواسته‌ اند با تغییر وضعیت یا با طرح خواسته‌ هایی، بگریزند. رفتار فرار زمانی اتفاق می افتد که دانش آموز در مورد یک فعالیت انجام نشده، مضطرب است و به دنبال راهی برای خروج یا اجتناب از آن می گردد. رفتارهایی چون کج خلقی، گریه کردن، شکایت کردن، فرار و پرخاشگری، همگی در بین دانش آموزانی که رفتارهایی با انگیزه فرار دارند، معمول است.

وظیفه معلم و خانواده برای مقابله با فرار دانش آموزان از مدرسه چیست؟

خانواده باید فضایی آرام و مملو از عشق و محبت را برای کودکان فراهم کند تا به او کمک شود که خوب درس بخواند و باعث عشق ورزیدن به مدرسه شود. معلمان هم باید به خوبی آموزش ببینند تا رفتارهای مهم کودکان را درک کنند، ویژگی های رشد و سطح آمادگی آن ها را بدانند و از این طریق بتوانند به آنها کمک کنند، مشکلاتشان را برطرف و راهنمایی شان کنند تا مدرسه را دوست داشته باشند.

چه زمانی باید برای مقابله با رفتار فرار از سوی دانش آموز، مداخله کرد؟

هر زمان که رفتارهای فرار، کودک را از یادگیری یک مهارت جدید، تعامل اجتماعی با دوستان یا خانواده باز می دارد یا به آسیب رساندن به خود یا دیگران منجر می شود، باید با برنامه ریزی مداخله کرد.