ترس از مدرسه [علت، درک علل و روش مقابله]

بر اساس پژوهش‌ ها، 2 تا 5 درصد از کودکان در دوره های مختلف تحصیلی، ترس از مدرسه را تجربه می کنند. اگرچه این اختلال می تواند بر تحصیل کودکان و نوجوانان تاثیر جدی بگذارد، اما یک موضوع غیرمعمول نیست.

دانش آموزانی که با این مشکل دست و پنجه نرم می کنند معمولا بیش از یک هفته یا گاهی حتی تا چند ماه از رفتن به مدرسه اجتناب می کنند و در این مدت مدام از علائمی مانند دل درد، سردرد، خستگی و سرگیجه شکایت دارند.

هراس از مدرسه معمولا در آغاز هر سال تحصیلی یا پس از تعطیلات طولانی به اوج خود می رسد و اضطراب در وجود برخی از دانش آموزان به ترسی بی جهت و ناگهانی مبدل می شود که از آن به عنوان محافظی در برابر موقعیت ناراحت کننده استفاده می کنند.

از آنجایی که بسیاری از والدین با ریشه های این اختلال و نحوه ی مواجهه با علائم آن آشنا نیستند، رفتار فرزندانشان را نوعی بازی تلقی می کنند و با عصبانیت به مقابله با رفتار عجیب او می پردازند.

در این مقاله ضمن تبیین و ارائه ی تعریف کاملی از اختلال ترس از مدرسه و علائم اصلی آن، ریشه های این مشکل و راهکارهای عملی برای مقابله و رفع آن ذکر شده است.

ترس از مدرسه چیست؟

بسیاری از کودکان خردسال از رفتن به مدرسه می ترسند. این امر می تواند حتی برای کودکانی که پیش دبستانی هستند و به مهدکودک می روند نیز صادق باشد. از سن یک تا دو سالگی، بچه‌ ها می ‌توانند اضطراب جدایی را تجربه کنند و ممکن است وقتی از والدین جدا هستند، ناراحت و دلگیر باشند. همچنین ممکن است کودکان در محیطی غیر از خانه احساس راحتی نکنند.

اضطراب جدایی یک موضوع کاملا طبیعی است و معمولا با گذر زمان، فضای شخصی دادن به کودک، تمرین استقلال و در نهایت استقلال رو به رشد کودکان، به تدریج از بین می رود.

اما مواقعی وجود دارد که این اضطراب جدایی بیش از آنچه معمول است طولانی می شود و نگرانی های جدی تری به بار می آورد. همین اضطراب جدایی تداوم یافته در برخی از کودکان ترس طولانی مدت از رفتن به مدرسه ایجاد می کند که می تواند از نظر جسمی و عاطفی بر آنها تأثیر بگذارد.

این واهمه اغلب «اختلال اجتناب از رفتن به مدرسه»، «امتناع از مدرسه»، یا «فوبیای مدرسه» نامیده می شود. در برخی موارد، این ترس، نگرانی و اضطراب در صورت عدم درمان می تواند منجر به رفتارهای ناسازگارانه ی قابل توجهی بشود. «آگاهی» اولین قدم برای تسلط بر این نگرانی ها است.

بیشتر بخوانید: کودکان طلاق در مدرسه [مشکلات و نحوه برخورد مربیان و والدین] فرار از مدرسه [علت + درک علل و راهکار مقابله] نقش مدرسه در شکل گیری شخصیت کودک راه ‌های کاهش اضطراب امتحان در دانش ‌آموزان افزایش اعتماد به نفس در دانش آموزان علل افت تحصیلی دانش آموزان [بلوغ، فضای مجازی و…]

علل بروز اختلال ترس از مدرسه

مطالعات درباره ی علل بروز اختلال ترس از مدرسه نشان می دهد که پنج عامل اصلی مرتبط با رفتار امتناع از مدرسه وجود دارد:

• عوامل تحصیلی
• اضطراب
• افسردگی
• عوامل خانوادگی
• متغیرهای اجتماعی

با در نظر گرفتن این موارد، زمانی که کودکی از رفتن به مدرسه می ترسد، والدین باید مسائل زیربنایی ای را که ممکن است در آن رفتار نقش داشته باشد، در نظر بگیرند، مانند:

• هدف قلدری قرار گرفتن یا مسخره شدن در مدرسه
• تغییرات در زندگی خانوادگی مانند نقل مکان، طلاق، مرگ، یا یک رویداد بالقوه ی آسیب زا
• ترس از عملکرد ضعیف در مدرسه و نمرات بد (شکست تحصیلی)
• ترس از روابط منفی با معلم یا همسالان
• داشتن والدین خوش نیت اما بیش از حد محافظ
• ترس واقعی یا خیالی از تمسخر یا تنبیه در مدرسه
• اضطراب اجتماعی یا کمرویی
• انتقال، مانند نقل مکان به مدرسه ی جدید، رفتن به کلاس های مختلف و شروع کلاس های جدید

با این حال، واداشتن کودکان به شناسایی اینکه چرا می خواهند از مدرسه دوری کنند، گاهی اوقات می تواند یک چالش باشد. بچه ‌ها ممکن است دقیقا درک نکنند که چرا هنگام مواجهه با حضور در مدرسه، احساس بیماری، اضطراب یا ناراحتی می ‌کنند.

همچنین باید در نظر گرفت در حالی که ممکن است هر کودکی از رفتن به مدرسه ترس داشته باشد، برخی از کودکان بیشتر از دیگران علائم آن را تجربه می کنند. به عنوان مثال کودکان مبتلا به بیماری های مزمن یا کوچکترین فرزندان خانواده ها.

علائم اختلال ترس از مدرسه

پیش از بیان علائم اختلال ترس از مدرسه باید بدانید کودکان مبتلا به فوبیای مدرسه اغلب از نظر احساسی ناامن و بسیار حساس هستند. آنها احتمالا می خواهند در کنار والدین خود باشند و وقتی از آنها جدا می شوند احساس اضطراب می کنند. اما والدین با دیدن علائم زیر باید امکان ابتلای فرزندانشان به اختلال ترس از مدرسه را در نظر بگیرند:

• علائم را در روزهای مدرسه تجربه می‌ کنند، اما در تعطیلات آخر هفته و دیگر تعطیلات مدرسه بدون علامت هستند.
• مشکل خواب و کابوس های مکرر دارند.
• ترس بیش از حد از تنهایی یا ترس های غیر منطقی دارند.
• علائم فیزیکی درست قبل از رفتن به مدرسه ظاهر می‌ شوند، مانند ناراحتی ‌های معده، حالت تهوع، استفراغ، اسهال، یا خستگی مفرط بدون دلیل پزشکی قابل شناسایی.
• در زمان دوری از والدین دچار عصبانیت، چسبندگی یا نشان دادن علائم اضطراب می شوند.

در حالی که این می تواند یک تجربه ی استرس زا برای کودکان و والدین آنها باشد، اما والدین می توانند با انجام اقداماتی به فرزندان خود کمک کنند تا با این ترس کنار بیایند و بر آن غلبه کنند.

وظایف والدین دانش آموزان مبتلا به اختلال ترس از مدرسه

برای بسیاری از بچه ها، هراس از رفتن به مدرسه خود به خود رفع می شود، اما بیان وظایف والدین دانش آموزان مبتلا به اختلال ترس از مدرسه می تواند روند بهبود آن دسته از کودکانی که به طور مداوم با علائم آن دست و پنجه نرم می کنند، مفید باشد.

اگر احساس می کنید که ترس فرزندتان عمیق و مداوم است، ارزش آن را دارد که برای کمک به جلوگیری از ایجاد یک مشکل مزمن و طولانی مدت که می تواند بر یادگیری و توانایی فرزندتان برای تبدیل شدن به یک بزرگسال مستقل تأثیر بگذارد، گام بردارید.

گام اول: مراجعه به پزشک

ابتدا فرزند خود را نزد پزشک ببرید تا مشخص شود که آیا دلایل پزشکی زمینه ای و قابل درمان برای این امر وجود دارد یا خیر. از آنجایی که علائمی که معمولا با ترس از مدرسه همراه است (مانند ناراحتی معده) می تواند ناشی از یک نگرانی فیزیکی باشد، پزشک باید ابتدا کودک را معاینه کند تا احتمال وجود هرگونه بیماری احتمالی را رد کند.

گام دوم: مراجعه به روان درمانگر

در گام دوم با مشاور مدرسه، معلم یا روانشناس مدرسه ی فرزندتان صحبت کنید تا به تعیین علل احتمالی مشکل کمک کنید. والدین، کارکنان مدرسه و روان درمانگر با هم می توانند یک طرح مداخله‌ کننده برای افزایش حضور کودک در مدرسه و کاهش رفتارهای ناشی از هراس، ترتیب بدهند.

راهکارهای عملی برای مقابله با ترس از مدرسه

راهکارهای مقابله با اختلال ترس از مدرسه شامل تکنیک‌ هایی می شوند که قابل اجرا در خانه و مدرسه هستند. ممکن است همه ی این موارد یا برخی از آنها برای کمک به دانش آموز مورد نظر شما مفیدتر باشند.

• برنامه ی روزانه ی فرزندتان را ارزیابی کنید: اطمینان حاصل کنید که کودک فرصت هایی برای موفقیت در مدرسه دارد و می تواند در برخی از فعالیت هایی که از آنها لذت می برد شرکت کند.
• یک شخص معتمد در مدرسه بیابید: پیدا کردن یک معلم یا بزرگسال مورد اعتماد دیگر در مدرسه که فرزندتان در هنگام اضطراب بتواند به او رجوع کند، مفید است.
• فرزندتان را توانمند کنید: با کمک گرفتن از یک روان درمانگر فرزندتان را توانمند و قدرتمند کنید. وقت گذراندن با فرزند و ایجاد تجربه های جدید و هیجان انگیز می تواند کمک کننده باشد.
• به تقویت دوستی ها کمک کنید: با دعوت از بچه ها برای بازی یا شرکت دادن فرزندتان در بازی های جمعی، ورزش های گروهی یا اردوهای بعد از مدرسه، به کودک کمک کنید تا گروه دوستی خود را در مدرسه ایجاد کند.
• موانع یادگیری را شناسایی کنید: تعیین کنید که آیا مهارت های تحصیلی ضعیف یا ناتوانی یادگیری در ایجاد مشکل نقش دارند یا خیر. ترس از شکست یکی از علل زمینه ‌ای ترس از مدرسه است، حتی برای کودکانی که عملکرد تحصیلی خوبی دارند.
• در صورت لزوم مداخله کنید: اگر تهدیدهای واقعی مثل قلدری یا زورگویی در مدرسه یا محله وجود دارد، برای رسیدگی به مشکل گام بردارید.
• اطمینان خاطر بدهید: مدام به فرزندتان یادآوری کنید که همه چیز در نهایت خوب خواهد شد. از رفتار خود برای انتقال این موضوع نیز استفاده کنید و ناخواسته خود را نگران نشان ندهید.
• با فرزندتان صحبت کنید: گاهی اوقات یک کودک تا زمانی که از او سوال نشود، احساسات خود را بیان نمی کند. به جای سوالاتی که نیاز به پاسخ بله/خیر دارند، سوالاتی بپرسید که فرزندتان را وادار می کند تا جاهای خالی را پر کند. به عنوان مثال، وقتی در مدرسه هستی، چه چیزی تو را بیشتر ناراحت می کند؟
• قدم های کوچک بردارید: از یک روز کوتاه در مدرسه شروع کنید و به تدریج مدت زمانی را که فرزندتان در آنجا سپری می کند را افزایش دهید.
• استفاده از پاداش: از یک سیستم اصلاح رفتار برای پاداش دادن به کودک به دلیل حضور در مدرسه استفاده کنید. از سوی دیگر، هنگامی که فرزندتان به دلیل ترس از مدرسه در خانه است، از انجام فعالیت های سرگرم کننده خودداری کنید.

نتیجه گیری

ترس از مدرسه یا اجتناب از رفتن به مدرسه، تنها یک رفتار شیطنت‌ آمیز کودکانه نیست. این هراس می تواند ناشی از یک اختلال جدی باشد که حتی علائمی جسمی مانند دل درد، سر درد، حالت تهوع و خستگی مفرط را در پی داشته باشد.

بنابراین اگر فرزند شما دچار اضطراب جدایی و هراس شدید از رفتن به مدرسه است، علائم موجود را بررسی کنید و در صورت ادامه دار بودن علائم و متوقف نشدن ترس او، به پزشک و روان درمانگر مراجعه کنید. پزشک با بررسی علائم جسمی به شما اطمینان خواهد داد که فرزندتان دچار بیماری های زمینه ای نیست و در نهایت روان درمانگر یک برنامه ی راهبردی برای رفع اختلال به شما ارائه خواهد داد.

عوامل زیادی از جمله اضطراب، افسردگی، عوامل خانوادگی و متغیرهای اجتماعی در بروز اختلال هراس از مدرسه موثر هستند و از والدین انتظار می رود پس از بررسی تمامی این زمینه ها با همراهی مربیان و معلمان مدرسه، با یک برنامه ی جدی و عملی، به کمک فرزندشان بیایند.

داشتن فرزندی که از رفتن به مدرسه می ترسد می تواند برای والدین تجربه ی سختی باشد. مهم است که با کودک خود در مورد ترس های او صحبت کنید. بر حمایت و درک اضطراب فرزندتان تمرکز کنید، اما در عین حال اطمینان حاصل کنید که فرزندتان می داند می توانید با هم روی مسائل زیادی کار کنید تا مدرسه را با استرس کمتر و لذت بخش تر تجربه کند.

سوالات متداول

1. چند درصد از دانش آموزان اختلال ترس از مدرسه را تجربه می کنند؟

بر اساس پژوهش‌ ها، 2 تا 5 درصد از کودکان در دوره های مختلف تحصیلی، ترس از مدرسه را تجربه می کنند. اگرچه این اختلال می تواند بر تحصیل کودکان و نوجوانان تأثیر جدی بگذارد، اما یک موضوع غیرمعمول نیست.

2. علل اصلی بروز اختلال ترس از مدرسه کدامند؟

عوامل تحصیلی – اضطراب – افسردگی - عوامل خانوادگی - متغیرهای اجتماعی

3. راهکارهای عملی برای مقابله با ترس از مدرسه کدامند؟

ارزیابی برنامه ی روزانه ی دانش آموز – یافتن یک شخص معتمد در مدرسه – توانمند سازی دانش آموز – تقویت دوستی های دانش آموز – شناسایی موانع یادگیری – مداخله در صورت لزوم – اطمینان خاطر بخشیدن به دانش آموز – صحبت کردن درباره ی علل ترس با دانش آموز – برداشتن قدم های کوچک – استفاده از سیستم تربیتی پادش