تاثیر ترس از دست دادن فرصت (FOMO) بر نوجوانان [+راهکارهای مقابله]

«تو این فرصت را از دست دادی!» این جمله بیش از چیزی که تصور می‌کنید در دل نوجوانان ترس ایجاد می‌کند. در واقع هراس از اینکه دیگران در حال تجربه‌‌ی وقایع با ارزشی هستند که نوجوان در حال تجربه کردن آن‌ها نیست، می‌تواند منجر به بروز نوعی اضطراب اجتماعی شود که به اختصار FOMO به معنای «ترس از دست دادن فرصت» خوانده می‌شود.

«ترس از دست دادن فرصت» یک پدیده‌ی واقعی است که متاسفانه در عصر فناوری و رواج شبکه‌های اجتماعی در بین نوجوانان افزایش زیادی داشته است و می‌تواند منبع استرس و اضطراب زیادی برای دانش‌آموزان باشد. «ترس از دست دادن فرصت» یا فومو می‌تواند هر فردی را تحت تاثیر قرار دهد ولی بعضی از افراد در معرض خطر بیشتری هستند. در این مقاله سعی بر آن است که با این پدیده‌ی روانشناختی، تاریخچه‌ و راهکارهایی برای مقابله با آن، آشنا شویم.

«ترس از دست دادن فرصت» (FOMO) چیست؟

FOMO مخفف اصطلاح “fear of missing out” به معنای «ترس از دست دادن فرصت» است. فومو که در سال 2013 به فرهنگ لغت انگلیسی آکسفورد اضافه شد، به یک احساس عصبی یا اضطرابی اشاره دارد که در مواقع خاصی در فرد ایجاد می‌شود. در واقع فرد زمانی دچار این اضطراب می‎‌شود که در یک رویداد اجتماعی شرکت نمی‌کند. دلیل این موضوع می‎‌تواند دعوت نشدن به آن رویداد، ناتوانی فرد برای شرکت در رویداد یا به سادگی انصراف خود فرد از شرکت در آن باشد.

به طور کلی، فومو باعث می‌شود افراد تصور کنند که رتبه‌ی اجتماعی پایینی دارند. این باور به نوبه‌ی خود می‌تواند باعث ایجاد اضطراب و احساس حقارت شود.

تاریخچه‎ مختصر پدیده‌ «ترس از دست دادن فرصت»

ایده‌ی اینکه فرد شاید در لحظه‌ی حال از زمان و وقت خود استفاده‌ی بهینه‌ای ندارد و می‌تواند کار جذاب و یا هیجان‌انگیزتری انجام دهد، مسئله‌ای است که مربوط به ذات انسان است و طبیعتاً در تمامی دوران وجود داشته است و می‌توان آثاری از آن را در نوشته‌های تاریخی مشاهده کرد. با این وجود، محققان در دهه‌های اخیر این پدیده را تحت مطالعه و بررسی قرار داده‌اند.

درسال 1996، مقاله‌ای توسط دکتر دن هرمان چاپ شد که در آن وی از این پدیده صحبت کرد و برای اولین بار از اصطلاح «ترس از دست دادن فرصت» یا به انگلیسی “fear of missing out” استفاده کرد. با ظهور و رواج استفاده‌ از اینترنت و شبکه‌های اجتماعی، این پدیده بسیار مشهود و رایج‌تر از گذشته شده است و قاعدتاً بیشتر هم مورد بررسی قرار گرفته است.

همه‌گیری «ترس از دست دادن فرصت» با ظهور شبکه‌های اجتماعی

شبکه‌های اجتماعی روند گسترش پدیده‌ی «ترس از دست دادن فرصت» را به چند روش افزایش داده‌اند که مهم‌ترین آن‌ها شاید این باشد که افراد به صورت مکرر در حال مقایسه‌ی زندگی خود با لحظات طلایی زندگی دیگران هستند که در نتیجه باعث ایجاد حس عقب بودن و استفاده بهینه نکردن از زندگی در فرد می‌شود. در نتیجه، ممکن است درک افراد از زندگی معمولی و استاندارد، دچار اختلال شود و از خود و اطرافیان خود انتظار‎‌های غیرواقعی داشته باشند.

به طور مثال امکان دارد که یک پسر نوجوان تصور کند که رانندگی قبل از رسیدن به سن قانونی، امری کاملاً طبیعی است. به این دلیل که در اینستاگرام یا دیگر شبکه‌های اجتماعی، دوستان خود را در حال رانندگی مشاهده کرده است. درحالی‌که در واقعیت این رویکرد به‌شدت خطرناک است. یا شاید فردی به این نتیجه برسد که سفر به خارج از کشور امری متداول و امکان‌پذیر برای همه‌ی اقشار جامعه است درحالی‌که والدین وی توانایی انجام این مهم را ندارند و ممکن است نوجوان احساس کند که والدین او کم‌کاری می‌کنند.

شبکه‌های اجتماعی موقعیتی برای جلوه دادن زندگی خود به افراد فراهم می‌کنند که در آن بعضی اوقات این طور به نظر می‌رسد که هر فرد در حال مسابقه دادن با دیگری برای داشتن زندگی بهتر و شادتر است. بعضی از افراد فقط لحظه‌های طلایی و هیجان‌انگیز زندگی خود را برای دیگران به اشتراک می‌گذارند که در شرایط نداشتن درک کافی از ماهیت این لحظات، می‌تواند مشکلات زیادی را به خصوص برای نوجوانان به وجود آورد.

به جز تهدیداتی که «ترس از دست دادن» می‌تواند برای حس رضایت و خشنودی هر فرد داشته باشد، نیاز به ذکر است که این وضعیت در عین حال می‌تواند باعث افزایش رفتارها و عادت‌های مخرب و ناسالم مانند استفاده‌ی بیش از حد از شبکه‌های اجتماعی و یا مصرف‌گرایی بیش از اندازه شود. [منبع]

چرا نوجوانان «ترس از دست دادن فرصت» را تجربه می‌کنند؟

از نظر تاریخی، مردم همیشه نگران جایگاه اجتماعی خود بوده‌اند. اما با ظهور رسانه‌های اجتماعی، فومو به یک مسئله‌ی بزرگ‌تر تبدیل شده است، به خصوص برای نوجوانانی که به نظر می‌رسد همیشه آنلاین هستند و به روز‌رسانی وضعیت و پست‌های دوستان خود را به صورت مداوم بررسی می‌کنند. بنابراین، وقتی مثلاً در تعطیلات به سفر تفریحی نرفته باشند، در یک مهمانی حضور نیافته باشند و … نسبت به کسانی که این کارها را انجام داده‌اند و عکس‌های آنلاین منتشر کرده‌اند، احساس ضعف خواهند داشت.

در همین حال، تحقیقات نشان می‌دهد که افرادی که فومو را تجربه می‌کنند بیشتر به رسانه‌های اجتماعی اهمیت می‌دهند. در واقع، برخی از روانشناسان حتی معتقدند که ترس از دست دادن چیزی است که پلتفرم‌های رسانه‌های اجتماعی را بسیار موفق می‌کند. این روانشناسان ادعا می‌کنند که «ترس از دست دادن فرصت» مردم را به استفاده از این شبکه‌های اجتماعی سوق می‌دهد.

اما این نباید تعجب‌آور باشد. برای نوجوانان بسیار آسان است که زندگی خود را بر اساس آنچه در اینترنت می‌بینند تعریف کنند. در واقع، تماشا کردن، نقد کردن و لایک کردن هر حرکتی که دیگران انجام می‌دهند و به صورت آنلاین منتشر می‌کنند، باعث می‌شود نوجوانان دائماً زندگی خود را در مقایسه با این پست‌ها بسنجند.

پیامدهای «ترس از دست دادن فرصت» برای نوجوانان

اگر از نوجوانان بپرسید که آیا اضطراب رسانه‌های اجتماعی را تجربه می‌کنند، اکثر آن‌ها پاسخ منفی خواهند داد. اما چیزی که آن‌ها متوجه نمی‌شوند این است که اگر در مورد آنچه که آنلاین می‌بینند استرس یا نگرانی دارند، ممکن است در حال دست و پنجه نرم کردن با فومو باشند.

در واقع، وقتی نوجوانان و جوانان زندگی خود را از یک فیلتر مجازی می‌گذرانند، بیشتر مستعد تجربه‌ی فومو هستند. با توجه به اینکه حداقل 24 درصد از نوجوانان تقریباً دائماً آنلاین هستند، نباید تعجب آور باشد که مشکل «ترس از دست دادن فرصت» در حال رسیدن به ابعاد یک همه‌گیری است.

نگرانی بیش از حد در مورد کاری که دیگران انجام می‌دهند، باعث می‌شود نوجوانان زندگی خود را بیشتر از دست بدهند. در واقع، فومو باعث می‌شود که افراد توجه خود را به جای تمرکز بر درون، به بیرون متمرکز کنند. این به نوبه‌ی خود ممکن است باعث شود که آن‌ها با درک هویت خود مشکل پیدا کنند و درنهایت عزت نفس پایینی داشته باشند.

همچنین ممکن است نوجوانان در مواجهه با این ترس، سطح پایین‎تری از رضایت از زندگی داشته باشند، که آن‌ها را به‌ویژه در برابر سایر نگرانی‌های مربوط به سلامت روان آسیب‌پذیر می‌کند. یکی دیگر از پیامدهای فومو افزایش حواس‌پرتی است. نوجوانانی با سطوح بالای «ترس از دست دادن فرصت»، به احتمال زیاد رسانه‌های اجتماعی خود را در طول برگزاری کلاس درس هم بررسی می‌کنند و همین مسئله درنهایت منجر به افت تحصیلی آن‌ها می‌شود.

«ترس از دست دادن» فقط باعث این تفکر نمی‌شود که فرد توانایی انجام کاری بهتر و به درد بخورتر را در لحظه دارد که به خودی خود باعث ایجاد حس نارضایتی می‌شود، بلکه درعین‌حال میتواند باعث این شود که فرد همیشه و در هر شرایطی در حال مقایسه‌ی خود با همکلاسی‌هایش باشد که می‌تواند حس حسادت را در فرد پویا کند، یا فرد را متقاعد کند که زندگی او به خوبی زندگی دیگران نیست و مشکلی اساسی و بنیادی در زندگی او وجود دارد.

راهکارهایی برای مقابله با «ترس از دست دادن فرصت»

خوشبختانه، روش‌هایی برای جلوگیری از بیشتر شدن حس «ترس از دست دادن فرصت» وجود دارند که می‌توان با استفاده از آن‌ها، این خطر برای سلامت روح و روان را مهار کرد.

تحقیقات نشان داده‌اند که «ترس از دست دادن فرصت» رابطه‌ی مستقیمی با حس ناراضی بودن از زندگی دارد که می‌تواند فرد را به استفاده‌ی بیشتر از شبکه‌های اجتماعی سوق دهد. اما همین استفاده‌ی بیشتر از شبکه‌های اجتماعی می‌تواند حس «ترس از دست دادن فرصت» را تشدید کند که در این صورت فرد وارد چرخه‌ی باطلی می‌شود که در آن مدام حس می‌کند زندگی خودش به اندازه‌ی کافی رضایت بخش نیست.

یکی از راه‌های کنار آمدن نوجوانان با فومو، به کارگیری تمرینی ساده است که به نام چارچوب‌بندی مجدد شناخته می‌شود. این روش، تکنيک ساده‌اي است که به شما کمک مي‌کند از منظرهاي متفاوتي به مسائل و مشکلات نگاه کنيد.

در این بخش چند راهکار ذکر شده است که نوجوانان می‌توانند با استفاده از آن‎‌ها تفکر خود را اصلاح کنند:

افکار منفی خود را ردیابی کنید

یکی از کارهایی که نوجوانان می‌توانند برای مقابله با فومو انجام بدهند این است که افکار و احساسات منفی خود را در یک دفترچه بنویسند. این کار به آن‌ها اجازه می‎‌دهد تا مشاهده کنند که چقدر نسبت به خود یا زندگی خود احساس منفی دارند.

نکته‌ی کلیدی این است که باید مرتب افکار و احساسات منفی را ردیابی کنید و توجه داشته باشید که در زمان وقوع آن افکار چه می‌کردید. می‌توانید بعداً دفترچه را تجزیه و تحلیل و تعیین کنید که آیا الگوی منفی وجود دارد و چه چیزی ممکن است نیاز به تغییر داشته باشد تا احساس بهتری نسبت به خود و زندگی خود داشته باشید.

افکار مثبت را انتخاب کنید

ردیابی افکار منفی به نوجوانان اجازه می‎دهد تا کلمات و عبارات منفی را که برای خود تکرار می‌کنند، تشخیص دهند. سپس، هنگامی که متوجه می‌شوند در حال بیان چیزی منفی به خود هستند، می‌توانند افکار خود را تغییر دهند و کلمات منفی را با مسائل مثبت جایگزین کنند.

استفاده از دفترچه‌ی خاطرات

یک روش محبوب نگه‌داشتن خاطرات و اتفاقات مثبت زندگی، به اشتراک گذاشتن آن لحظات در فضای مجازی است. اما فرد دارای «ترس از دست دادن فرصت» همیشه به دنبال تأیید دیگران از زندگی او به شیوه‌ی لایک و کامنت است، بنابراین در صورت مورد توجه قرار نگرفتن عکس‌ها و یا فیلم‌هایی که او به اشتراک گذاشته است، او احساس می‌کند که آن خاطره به قدر کافی خوب نبوده است. با نگه داشتن یک دفترچه خاطرات و وارد کردن لحظات مثبت در آن به جای شبکه‌های اجتماعی، می‌توان از حس نیاز به تأیید دیگران در مورد لحظات زندگی تا حدی رهایی پیدا کرد.

در استفاده از شبکه‌های اجتماعی وقفه ایجاد کنید

به نظر می‌رسد که عدم استفاده از شبکه‌های اجتماعی آنلاین یک درمان طبیعی برای فومو است، اما این کار احساساتی را که فومو ایجاد می‌کند، پاک نمی کند. نوجوانان ممکن است همچنان نگران از دست دادن فرصت باشند، حتی اگر اصلاً در رسانه‌های اجتماعی نباشند.

نکته‌ی کلیدی این است که وقفه‌هایی ایجاد کنید که در آن‌ها تلفن همراه خود را خاموش کنید و به طور کامل کار دیگری انجام دهید، مانند خواندن کتاب، همراه شدن با یک دوست، آشپزی – هر چیزی که به شما اجازه می‌دهد روی چیزی غیر از رسانه‌های اجتماعی تمرکز کنید. گزینه‌ی دیگر این است که هر روز زمان های خاصی را برای بررسی رسانه‌های اجتماعی درنظر بگیرید. با انجام این کار، دیگر به صفحه‌ی نمایش خود نمی‌چسبید و بهره وری بیشتری خواهید داشت.

واقع‌بین باشید

باید بتوانید تشخیص بدهید که زمان محدودی دارید و احتمالاً نمی‌توانید همه جا باشید و هر کاری را انجام بدهید. بنابراین، طبیعتاً مهمانی‌ها یا مراسمی برگزار می‌شود که شما نمی‌توانید در آن‌ها شرکت کنید. اما این بدان معنا نیست که لزوماً چیزی را از دست می‌دهید. عکس‌ها می‌توانند فریبنده باشند.

هرگز نباید اجازه بدهید این واقعیت که نمی‌توانید در جایی باشید بر دیدگاه شما نسبت به خودتان تأثیر بگذارد. از پذیرش این باور که زندگی شما خسته‌کننده است و هرگز کار سرگرم‎کننده‌ای انجام نمی‌دهید اجتناب کنید.

ذهن آگاهی را تمرین کنید

ذهن آگاهی تمرینی است که در آن فرد یاد می‌گیرد به‌شدت روی هر کاری که در آن لحظه انجام می‌دهد، تمرکز کند. خواه این کاری عادی مانند غوطه‌ور شدن در وان حمام باشد یا راه رفتن در مسیری در جنگل، هدف از تمرکز حواس این است که نوجوان به طور کامل روی کاری که در آن لحظه انجام می‎دهد تمرکز کند.

به عبارت دیگر، باید آنقدر با دقت بر فعالیت خودتان تمرکز کنید که در مغزتان جایی برای نگرانی و احساس اضطراب باقی نماند.

به جای روابط مجازی به دنبال روابط واقعی باشید

ممکن است هر فردی در مواقع غمگین یا مضطرب بودن (که در نوجوانان در ایام امتحانات بسیار رخ می‌دهد) نیاز به روابط دوستانه‌ی واقعی را احساس کند که امری کاملا طبیعی است. متاسفانه، شبکه‌های اجتماعی این نیاز را درون ما همیشه ارضا نمی‌کنند و می‌توانند باعث این شوند که از یک موقعیت بد، وارد یک موقعیت بدتر بشویم. ملاقات کردن دوستان در دنیای واقعی می‌تواند به شدت مؤثرتر از صحبت کردن در شبکه‌های اجتماعی باشد. البته شبکه‌های اجتماعی می‌تواند در شرایط خاص مانند دوران همه‌گیری بیماری‌ها به نزدیک بودن با افرادی که توانایی دیدار با آن‌ها را نداریم کمک کند، ولی هیچ وقت جایگزین دیدار در دنیای واقعی نمی‌شوند. [منبع]

نتیجه‌گیری

«ترس از دست دادن فرصت» یک بیماری یا اختلال روحی و ذهنی نیست، بلکه بیشتر به مانند یک وسواس فکری است که امکان دارد هر شخصی را تحت تأثیر خود قرار دهد و بر روی احساس شادی و رضایت آن فرد در زندگی شخصی و اجتماعی تاثیر بگذارد.

با وجود این که «ترس از دست دادن فرصت» در سال‌های اخیر با ظهور اینترنت و شبکه‌های اجتماعی به شدت محسوس‌تر و شایع‌تر از قبل شده است، اما این پدیده مختص به عصر اینترنت نیست و امری روانشناختی است که در تمامی ادوار وجود داشته است.

برای مقابله با این پدیده به خودتان یادآوری کنید که اگرچه ممکن است تعداد زیادی عکس زیبا با چهره‌های خندان ببینید، اما اکثر افراد هم سن و سال شما فقط بهترین عکس‌های خود را به صورت آنلاین پست می‎‌کنند. آن‌ها معمولاً تصاویری از رویدادها و فعالیت‌هایی به اشتراک می‌گذارند که ایده‌آل‌ترین حالت را نشان می‌دهد.

به جای مقایسه‌ی خود با این عکس‎‌ها، به یاد داشته باشید هیچ‌کس زندگی ایده‎آلی ندارد، حتی اگر رسانه‌های اجتماعی به افراد اجازه بدهند که چنین چیزی را وانمود کنند.

---

سوال‌های متداول

پدیده ترس از دست دادن فرصت (FOMO) در دبیرستان به چه معناست؟

پدیده‌ی ترس از دست دادن فرصت (FOMO) در دبیرستان به این معنا است دانش‌آموز احساس می‌کند از دریافت اطلاعات، شرکت در رویدادها، کسب برخی تجربیات یا در گرفتن تصمیمات مهم زندگی که می‌توانند زندگی او را بهتر کنند، در مقایسه با هم‌کلاسی‌های خود عقب افتاده است. البته هنگامی می‌توان بر این ترس نام فومو نهاد که دانش‌آموز دچار اضطراب و استرس است و این اضطراب گاهی مانع فعالیت‌های او می‌شود.

چگونه «ترس از دست دادن فرصت» FOMO بر نوجوانان تأثیر می‌گذارد؟

نوجوانان می‌توانند به شدت تحت تأثیر فومو قرار بگیرند زیرا این موضوع در رسانه‌های اجتماعی بسیار فراگیر است. دیدن پست‌های دوستان یا همسالان خود در حال سفر یا دیگر فعالیت‌های جذاب از طریق رسانه‌های اجتماعی می‌تواند باعث این امر شود، درنهایت این امر می‌تواند باعث کاهش عزت‌نفس و شک به توانایی‌های خود در نوجوان بشود.

چگونه می‌توان بر پدیده‌ی «ترس از دست دادن فرصت» در نوجوانان غلبه کرد؟

نوجوانان می‌توانند یک دفترچه‌ی خاطرات یا شکرگذاری یا یک دفترچه برای ثبت یادداشت‌های مثبت داشته باشند. آن‌ها می‌توانند هر روز در مورد آنچه در زندگی و روابط خود مثبت تلقی می‌کنند، بنویسند. وقتی روی چیزهای خوبی که داریم تمرکز می‌کنیم، کمتر احساس می‌کنیم که در حال از دست دادن فرصت‌های دیگر هستیم.