راهکارهای پیشگیرانه برای مدیریت خشم در کودکان و نوجوانان
گاهی احساس خشم و ناامیدی شدید باعث می‌شود که کودکان و نوجوانان با حالت تهاجمی رفتار کنند. این موضوع می‌تواند در کلاس درس، خانه یا هر جای دیگری به یک چالش تبدیل شود. کودکان و نوجوانان ممکن است به دلایل مختلفی خشم و ناامیدی را تجربه کنند. مثلاً وقتی نمی‌توانند مشکلی را به تنهایی حل کنند، احساس ناامیدی کنند. یا ممکن است زمانی که احساس می‌کنند کسی به حرف و نظر آن‌ها توجه نمی‌کند، عصبانی شوند.
یکی از مهم‌ترین اموری که باید به خاطر بسپاریم این است که مشکل، بروز احساس خشم یا ناامیدی نیست. همه‌ی ما احساساتی از این دست را تجربه می‌کنیم. بروز احساس خشم امری طبیعی است. اما آنچه اهمیت دارد این است که به کودکان و نوجوانان بیاموزیم که چگونه احساس خشم و ناامیدی را با روش‌های سالم مدیریت کنند. ما در این مقاله چند راهکار مناسب در این زمینه ارائه داده‌ایم. با ما همراه باشید.
چطور کودکان و نوجوانان را برای مدیریت خشم آماده کنیم؟
استراتژی‌های پیشگیرانه‌ی مدیریت خشم، پشتیبان‌هایی هستند که باید قبل از بروز عصبانیت یا ناراحتی در کودکان و نوجوانان به آن‌ها آموزش داده شوند تا بچه‌ها یاد بگیرند که خودشان این احساسات سخت را مدیریت کنند.
یادگیری مدیریت احساسات یک کار بزرگ است. چنین قابلیتی یک شبه به دست نمی‌آید. مدیریت احساسات امری است که همه‌ی ما حتی در بزرگسالی روی آن کار می‌کنیم. به همین دلیل است که ما به راهکارهایی پیشگیرانه نیاز داریم تا بتوانیم به کودکانی کمک کنیم که در مدیریت خشم، ناامیدی و سایر احساسات قوی خود، ضعف دارند. در ادامه تعدادی از این راهکارها را ذکر کرده‌ایم:
(1) صحبت در مورد احساسات را به امری عادی مبدل کنید
بیشتر در مورد احساسات صحبت کنید. در مورد احساس کودکان و نوجوانان با آن‌ها حرف بزنید و بگویید زمانی که شما چنین احساس‌هایی دارید چه اتفاقی می‌افتد. این صحبت‌ها درنهایت واژگان عاطفی قوی برای کنترل احساسات خود از جمله عصبانیت و ناامیدی به کودکان و نوجوانان ارائه می‌دهد. صحبت کردن در مورد احساسات به طور منظم به بچه‌ها کمک می‌کند بفهمند که اشکالی ندارد که احساس خاصی داشته باشیم. می‌توانید بگویید: «من گاهی اوقات احساس عصبانیت و ناامیدی می‌کنم. اگر نتوانم کارم را درست انجام دهم، ممکن است احساس ناامیدی و ناراحتی کنم.»
می‌توانید استراتژی‌هایی را که استفاده می‌کنید به اشتراک بگذارید، یا خود بچه‌ها را تشویق کنید که کمک کنند. مثلاً بپرسید: «فکر می‌کنی در این لحظه چه کاری می‌توانم انجام دهم تا به من کمک کند؟»
(2) بررسی روزانه‌ی احساسات را فراموش نکنید
برای مدیریت احساسات خود، ابتدا باید بدانیم که چه هستند. بررسی احساسات به معنای مکث و ارزیابی احساس ما در لحظه است. این می‌تواند به خصوص برای بچه هایی که در خودتنظیمی دچار ضعف هستند، سخت باشد، زیرا می‌توانند خیلی سریع در کنترل احساسات خود با شکست روبرو شوند. برای اطلاع از تعریف مهارت خودتنظیمی و روش‌های تقویت آن، مطالعه‌ی مقاله‌ی «15 تمرین کلاسی برای ایجاد مهارت‌های خودتنظیمی» را به شما پیشنهاد می‌کنیم.
بررسی احساسات را به یک عادت عادی روزانه تبدیل کنید. در حال حاضر اپلیکیشن‌هایی وجود دارند که احساسات را به صورت تصویری در معرض نگاه کودکان قرار می‌دهند و آن‌ها می‌توانند احساسی که دارند را انتخاب کنند.
(3) از کتاب برای بحث در مورد خشم و راهبردهای مدیریت آن استفاده کنید
کتاب‌ها می‌توانند ابزار خوبی برای آموزش احساسات ما باشند. با صدای بلند این کتاب‌ها را برای فرزند خود بخوانید و در حین آن در مورد احساسات صحبت کنید. در ادامه چند کتاب مفید در این زمینه را به شما معرفی می‌کنیم:
- من عصبانی‌ام، نویسنده: ایزابل توماس، مترجم: هایده کروبی، انتشارات نردبان
- عصبانیوزوروس، نویسنده: برایان موزس، مترجم: مریم رضازاده، انتشارات نردبان
- وقتی عصبانی می‌شوم، نویسنده: مایکل گوردون، مترجم: امیرحسین میرزائیان، انتشارات نردبان
- خشم قلمبه، نویسنده: میری دلانسه، مترجم: سیدمحمدمهدی شجاعی، انتشارات کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان
- خشم، نویسنده: بگونیا ایبارولا، مترجم: نوشین جعفری، انتشارات با فرزندان
- ماجراهای من و اژدها (کنترل خشم)، نویسنده: استیو هرمن، مترجم: اکرم کرمی، انتشارات قدیانی
(4) راهبردهای مقابله‌ای را آموزش دهید و تمرین کنید
راهبردهای مقابله‌ای یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌ها برای مدیریت احساسات سخت است. نکته‌ی کلیدی این است که این استراتژی‌ها باید از قبل تمرین شوند. یعنی زمانی که ما آرام هستیم. این در ابتدا بیمعنا به نظر می‌رسد. چرا باید وقتی بچه‌ها آرام هستند تنفس عمیق یا رنگ‌آمیزی یا ورزش را تمرین کنیم؟ پاسخ این است که در واقع مغز اینگونه کار می‌کند. به زبان ساده، زمانی که ما از نظر عاطفی ناراحت یا تحت فشار هستیم، مغز ما به وضوح فکر نمی‌کند.
یک راهبرد مقابله‌ای انتخاب کنید، درباره‌ی آن بحث کنید و با هم تمرین کنید. با مهارت‌های مختلفی مانند تنفس عمیق، خودگویی مثبت، تمرین شکرگزاری، ورزش و رنگ‌آمیزی، این کار را به یک روال عادی تبدیل کنید.
(5) یک مکان امن فراهم کنید
بهتر است که هر کلاس درس باید یک منطقه‌ی آرام و امن داشته باشد. یک مکان آرام اساساً یک جای امن اختصاصی است که بچه‌ها می‌توانند به آنجا بروند تا استراحت کنند، از تکنیک‌های آرام‌سازی استفاده کنند و به طور خصوصی خودشان را به مسیر اصلی بازگردانند. مثل همیشه، هدف آرامش و بازگشت به یادگیری است.
قرار نیست هر کودکی نیاز به استفاده از فضای آرام داشته باشد. نکته این است که بچه‌هایی که به آن نیاز دارند از آن بهره‌مند شوند. در راه اندازی یک منطقه‌ی آرام، برخی از ابزارهای اساسی که ممکن است داشته باشید عبارتند از: کتاب‌های رنگ آمیزی، مداد رنگی، مجله، کتاب، تایمر و … . حتی می‌توانید ابزارهای عملی ذهن‌آگاهی مانند بازی با چرخ‌دنده‌ها و پازل‌ها را اضافه کنید.
(6) مهارت‌های ارتباطی را آموزش دهید
به دانش‌آموزان بیاموزید که از جملات «احساس می‌کنم، نیاز دارم» برای بیان احساسات خود به روش‌های سالم استفاده کنند. مثلاً بگویند: «من احساس ناامیدی می‌کنم. من باید آب بخورم.» مثال دیگر: «احساس عصبانیت می‌کنم. من در حال حاضر به فضایی برای خودم نیاز دارم.» هدف این است که به کودکان و نوجوانان کمک کنیم تا احساسات خود را و چیزی را که به آن نیاز دارند، شناسایی کنند.
نکته‌ی دیگری که باید به آن اشاره کرد این است که کلمات گفتاری تنها راه ارتباط ما نیستند. با آموزش به بچه‌ها نحوه‌ی برقراری ارتباط از طریق نقاشی و هنر را تجربه کنید.
(7) مهارت حل مسئله را آموزش دهید
اغلب کودکان و نوجوانان زمانی که احساس می‌کنند «گیر کرده‌اند» احساس ناامیدی می‌کنند. مثلاً هنگامی که نمی‌توانند سؤالاتی را در یک آزمون حل کنند یا نمی‌توانند ماجرای درگیری با یک دوست را حل کنند. آموزش مهارت‌های حل مسئله می‌تواند به این کودکان و نوجوانان بسیار کمک کند.
با مطالعه‌ی مقاله‌ی «تقویت مهارت حل مسئله در دانش آموزان دبیرستانی» می‌توانید اطلاعات بیشتری درباره‌ی این مهارت و نحوه‌ی تقویت آن کسب کنید.
(8) ذهن آگاهی را تمرین کنید
تمرین ذهن آگاهی می‌تواند یکی از مفیدترین راهبردهای مقابله‌ای برای مدیریت استرس و کنار آمدن با احساسات سخت در محل باشد. برخی از تکنیک‌های ذهن آگاهی عبارتند از تنفس آگاهانه، رنگ آمیزی ذهن آگاهانه، جملات تاکیدی مثبت، تمرین شکرگزاری و تکریم ذهن آگاهانه.
ما در این مقاله؛ «12 راه ساده برای تمرین ذهن آگاهی با کودکان و نوجوانان» به شما 12 تمرین ذهنی ساده ارائه داده‌ایم که معلمین می‌توانند با دانش‌آموزان خود (یا اولیا با فرزندان خود) آن‌ها را امتحان کنند.
(9) مهارت‌های مثبت اندیشی را آموزش دهید
مهارت‌های مثبت اندیشی یک عصای جادویی نیستند، اما مطمئناً می‌توانند به کودکان و نوجوانان (و بله، حتی بزرگسالان) کمک کنند تا احساسات سخت را در لحظه مدیریت کنند. یکی از راه‌های آموزش خودگویی مثبت و تفکر مثبت، گنجاندن آن در برنامه‌ی روزانه در صبح است. یک فهرست از جملات مثبت ایجاد کنید و هر روز صبح قبل از شروع روز آن را بخوانید.
(10) مشوق ذهنیت رشد باشید
معمولاً خشم و ناامیدی کودکان و نوجوانان ریشه در ناتوانی در انجام کارهایی دارد که می‌خواهند انجام دهند. «من نمی‌توانم این کار را انجام دهم!» و «این خیلی سخت است!» عباراتی هستند که ممکن است وقتی بچه‌ها احساس عصبانیت می‌کنند از آن‌ها بشنوید. ذهنیت رشد چیزی است که می‌تواند در دراز مدت به این امر کمک کند.
ایده‌ی پشت ذهنیت رشد این است که باور داشته باشید با تلاش و پشتکار می‌توانید رشد کنید و پیشرفت کنید.
(11) یک دفترچه‌ی راهبردهای مقابله‌ای تهیه کنید
دفترچه راهبردهای مقابله‌ای ابزار بسیار خوبی است زیرا هم راهبردهای مقابله‌ای را آموزش می‌دهد و هم در لحظه پشتیبانی می‌کند. برای تنظیم یک دفترچه‌ی راهبردهای مقابله‌ای، هر کودک به دفترچه‌ی اختصاصی خود نیاز دارد. سپس، استراتژی‌هایی را که یاد می‌گیرند به تدریج به دفترچه اضافه کنید. به عنوان مثال، یک صفحه برای تنفس عمیق اضافه کنید و سپس با هم تمرین کنید. حتی می‌توانید از کودک و نوجوان در حال اجرای آن استراتژی مقابله‌ای عکس بگیرید و عکس را به عنوان یادآوری بصری به دفترچه اضافه کنید.
بعداً، وقتی کودک گرفتار خشم شد، می‌تواند دفترچه‌ی راهبردهای مقابله‌ای خود را ورق بزند و راهکار مناسب خود را بیابد.
(12) فعالیت فیزیکی و ورزش را افزایش دهید
ورزش منظم می‌تواند به بهبود خلق و خو و سلامت روان کمک کند. اگر می‌خواهیم بچه‌ها و نوجوانان بهترین کار خود را انجام دهند، باید فرصت‌های زیادی برای ورزش در طول روز مدرسه و بعد از آن برای آن‌ها فراهم کنیم.
در این مقاله: «نقش فعالیت بدنی در سلامت دانش آموزان»، درباره‌ی اهمیت ورزش و فعالیت بدنی در رشد فیزیکی و ذهنی کودکان و نوجوانان بیشتر بخوانید.
(13) مهارت‌های مدیریت خشم مثبت را مدل‌سازی کنید
به عنوان بزرگسالان، ما باید به طور منظم از مهارت‌های مدیریت خشم مثبت استفاده کنیم. برخی از راهبردها برای انجام این کار عبارتند از: آرام ماندن در مواقع استرس، استفاده از استراتژی‌های مقابله‌ای و استفاده از روش فکر کردن با صدای بلند در مواقع سخت.
(14) اعتماد به نفس فرزندان را تقویت کنید
بچه‌ها باید احساس خوبی نسبت به خودشان داشته باشند تا بهترین کار را انجام دهند. از جمله استراتژی‌های تقویت اعتماد به نفس می‌توان به این موارد اشاره کرد: مسئولیت دادن، یادآوری نقاط قوت بچه‌ها و پیگیری اهداف در طول زمان.
با مطالعه‌ی مقاله‌ی «چگونه فرزندی با اعتماد به نفس تربیت کنیم (15 نکته برای والدین)» با راهکارهای مناسب در این زمینه آشنا شوید.
نتیجه‌گیری
یکی از راه‌های کنترل خشم کودکان و نوجوانان این است که وقتی آن‌ها عصبانی می‌شوند، آرام بمانید. شما با کنترل کردن احساسات خود، در واقع الگوی مناسبی برای فرزندان خواهید بود. می‌توانید زمانی که فرزندانتان احساسات خود را با آرامش بیان می‌کنند و زمانی که پس از عصبانیت شدید خود را آرام می‌کنند، آن‌ها را تحسین کنید. بزرگسالانی که اعتماد به نفس، آرامش و ثبات دارند بیشتر به کودکان کمک می‌کنند تا مهارت‌های تنظیم رفتار خود را گسترش دهند.
کودکان و نوجوانان باید نحوه‌ی کنترل احساسات خود را به خوبی بیاموزند و راهکارهای موثر در این موارد را به خوبی تمرین کنند. ما در این مقاله 14 راهکار برای آموزش پیشگیرانه‌ی مدیریت خشم به شما ارائه دادیم که با به کار گیری آن‌ها، می‌توانید شرایط مساعدتری برای فرزندان خود فراهم آورید.
سوالات متداول
در درمان تعاملی والد-کودک، یک درمانگر معمولاً به والدین آموزش می‌دهد که چگونه به رفتار مثبت توجه بیشتری داشته باشند، رفتارهای نادرست جزئی را نادیده بگیرند و پیامدهای ثابتی را برای رفتار منفی و پرخاشگرانه ارائه دهند. البته همگی این راهکارها باید در عین آرامش اجرا شوند.
به او بگویید تا 10 بشمارد، از موقعیت دور شود، آهسته و عمیق نفس بکشد، برای کاهش تنش مشتهایشان را گره کرده و باز کند، با یک فرد قابل اعتماد صحبت کند. درنهایت برای کسب آرامش کودک را به یک مکان خصوصی منتقل کنید.
6 قدم برای خنثی کردن خشم کودکان این است که به حرف فرزندتان گوش دهید. توجه کامل خود را به او معطوف کنید. سعی کنید احساس او را شناسایی کنید. از انکار احساسات فرزندتان دست بردارید. به فرزندتان نگویید که نباید چنین احساسی داشته باشد. در نهایت بدون بیان هیچ «اما» و «اگری»، سکوت کنید. چگونه به کودک بیاموزم خشم خود را کنترل کند؟
چگونه می‌توان به کودک در کنترل خشم کمک کرد؟
چگونه خشم کودک را از بین ببریم؟
