راهکارهایی برای افزایش کیفیت مطالعه در دانش آموزان بیش فعال
شاید همه‌ی ما در کودکی یا بزرگسالی دست‌کم یک بار واژه‌ی بیش فعالی (ADHD) به گوشمان خورده باشد، چه در مدرسه و از زبان معلم و مربی و چه در محیط خانواده و دوستان. اختلال کمتوجهی-بیشفعالی یک اختلال رفتاری رشدی است که بر دقت و تمرکز افراد اثر گذاشته و یادگیری را کند می‌کند.
در این مقاله قصد داریم ضمن اشاره به تعریف اختلال بیش فعالی (ADHD)، علائم و دلایل بروز آن، به روشهای مطالعهی مؤثری بپردازیم که دانشآموزان مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی، میتوانند با بهره‌گیری از آنها روند تحصیل خود را بهبود ببخشند.
اختلال بیش فعالی چیست؟
اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD) یکی از رایج‌ترین اختلالات عصبی در کودکان است که معمولاً در سنین خردسالی تشخیص داده میشود و تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کند. کودکان دارای بیش فعالی معمولاً در تمرکز کردن و یا کنترل کردن رفتارهای تکانه‌ای خود مشکل دارند یا بیش اندازه فعال هستند.
اختلال بیش فعالی یا نقص توجه، به‌عنوان شایع‌ترین اختلال رفتاری در سنین کودکی و بلوغ، حدود 3 تا 5 درصد از کودکان را پیش از هفت سالگی درگیر می‌کند. این اختلال بیشتر در مقطع دبستان و سپس در دوران بلوغ ظهور پیدا می‌کند و در صورت بهره‌گیری از روشهای درمانی موثر، با افزایش سن، بسیاری از افراد درگیر، بهتر می‌شوند.
دقت کنید که با مشاهده‌ی فعالیت بیش از حد یا کمتوجهی هر کودکی، نباید به او برچسب ابتلا به اختلال بیش فعالی زد و هر فردی با علائم مشابه، باید به دقت تحت نظر یک پزشک، معاینه شود. اهمیت این موضوع از آن جهت است که ممکن است بسیاری از این افراد، مبتلا به هیچ اختلالی نباشند و یا یک یا چند اختلال رفتاری دیگر نیز داشته باشند. همچنین ممکن است افرادی با نشانه‌های ابتلا به بیش فعالی، یک مشکل روانی دیگر مانند افسردگی یا اختلال دو قطبی داشته باشند.
علائم و نشانه‌های بیش فعالی چیست؟
در کودکان، نداشتن تمرکز کافی و مشکل در تشخیص دادن رفتار مناسب در موقعیت‌های مختلف، امری عادی به حساب می‌آید. ولی برای کودکان مبتلا به بیش فعالی، این مشکل به مرور زمان حل نخواهد شد. این علائم تا بزرگسالی ادامه پیدا می‌کنند و میتوانند به حدی وخیم شوند که روند معمول زندگی کودکان در مدرسه را با اخلال مواجه کرده و روابط دوستانه و عاطفی آنها را نیز تحت الشعاع قرار دهد.
برخی از علائم احتمالی ابتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD) در کودکان به قرار زیر هستند:
- بسیار رویا پردازی می‌کنند
- در بسیاری از موارد لوازم خود را فراموش یا گم می‌کنند
- پیچ و تاب می‌خورند و بی‌قراری می‌کنند
- پر حرف هستند
- از روی بی‌دقتی اشتباه می‌کنند و یا در موارد غیرضروری خطر می‌کنند
- مقاومت در برابر وسوسه‌ها برایشان دشوار است
- در نوبت قرار گرفتن برایشان سخت است
- کنار آمدن با افراد دیگر برای آنها دشوار است
چه عواملی باعث ابتلا به بیش فعالی می‌شوند؟
در حال حاضر محققان هنوز دلیل اصلی ابتلا به بیش فعالی را کشف نکرده‌اند، اما تحقیقات نشان دادهاند که عوامل ژنتیکی نقش بسیار مهمی در ابتلا به این اختلال ایفا می‌کنند. علاوه بر عوامل وراثتی، چند دلیل دیگر نیز احتمالاً در ابتلا به بیش فعالی اثرگذار هستند که از جمله‌ی آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- آسیب مغزی
- قرار گرفتن در معرض خطرات محیطی (مانند سرب) در دوران بارداری مادر یا در سنین پایین
- مصرف مواد الکلی و تنباکو توسط مادر در دوران بارداری
- زایمان زودرس
- کم بودن وزن نوزاد در زمان تولد
تاثیر منفی بیش فعالی بر مطالعه و روشهای مقابله با آن
یکی از حوزه‌هایی که افراد مبتلا به بیش فعالی در آن مشکلات زیادی را تجربه می‌کنند، تمرکز در مطالعه و همچنین ثابت قدم ماندن در برنامه‌ریزی روزانه حین مطالعه است.
در ادامه‌ی این مقاله قصد داریم به روش‌هایی کاربردی برای کنترل علائم بیش فعالی هنگام مطالعه و درس خواندن در دانشآموزان اشاره کنیم:
مهارت‌های مطالعه
راهکارهای مختلفی برای تقویت مهارت‌های مطالعه در دانشآموزان مبتلا به اختلال بیش فعالی مطرح شده‌اند، که از جمله‌ی آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- برنامه‌ریزی برای افزایش زمان مطالعه
- پیدا کردن یک فضای ساکت که فقط برای مطالعه استفاده شود
- ایجاد یک برنامه‌ی روزانه برای مطالعه
- افزایش تعداد استراحت‌ها بین زمان‌های مطالعه
- تداوم روند مطالعه و انبار نکردن مطالب درسی برای پرداختن به آنها در دقیقه‌ی 90
- درنظر گرفتن زمان اضافی برای انجام تکالیف درسی
- بهره‌گیری از کمک یک معلم خصوصی در صورت نیاز
- هایلایت کردن اطلاعات مهم در متن کتاب‌های درسی و جزوه‌ها و یا کدگذاری کردن آنها با رنگ‌های مختلف
- نوشتن دوباره‌ی نکات مهم درسی
- خودآزمایی و حل نمونه‌های سوال‌های تمرینی پس از مطالعهی مطالب درسی
- استفاده از تکنیکهای رایج برای مطالعهی فعال، مانند: مطالعهی سرفصل‌ها پیش از مطالعهی هر فصل، پیش‌خوانی و مرور کلی مطالب فصل‌های بعدی، یادداشت‌برداری در حین مطالعه، مرور کردن نکات کلیدی درس
- تقسیم کردن زمان مطالعه به دوره‌های یک ساعته در طول روز به جای 3 تا 4 ساعت مطالعهی مداوم در عصر
- پیدا کردن زمانی که در آن بیشترین تمرکز وجود دارد
- تشخیص اینکه تمرکز دانش‌آموز در سکوت مطلق بالاتر است یا با بهره‌گیری از برنامه‌های نویز سفید
- درک این مطلب که آیا مطالعهی فردی برای دانش‌آموز بهتر است یا مطالعهی گروهی
- مرور سریع یادداشت‌ها بعد از هر کلاس درسی تا جاهای خالی در ذهن دانش‌آموز پر شود و به یاد آوردن اطلاعات در آینده ساده‌تر باشد. این یادداشت‌ها همچنین باید قبل از کلاس بعدی، بار دیگر مرور شوند
- از خط کشی، نوشتن در حاشیه، هایلایت کردن و خواندن اطلاعات با صدای بلند استفاده کنید تا در حین مطالعه هوشیار بمانید
- استفاده از روش مطالعه pq4r
مهارت‌های نظم‌دهی
علاوه برموارد بالا، می‌توان به نظم به‌عنوان دیگر عامل موثر بر کیفیت مطالعه در دانشآموزان مبتلا به اختلال بیش فعالی اشاره کرد. در ادامه راهکارهایی برای منظم کردن شیوه‌ی مطالعهی این دانشآموزان ذکر شده است:
- مرتب نگه داشتن میز شخصی
- استفاده از پوشه‌ها و گیره‌ها برای مرتب نگه داشتن یادداشت‌های کلاسی و جزوه‌ها
- در نظر گرفتن فضای اضافی در زمان یادداشت‌برداری، برای اضافه کردن نکاتی که بعداً در آن قسمت اضافه خواهند شد
- آماده کردن کتاب‌ها و لوازم مورد نیاز روی میز مطالعه قبل از شروع درس خواندن
- مرتب یا خالی کردن میز مطالعه در انتهای هر روز
مهارت‌های مدیریت زمان
مدیریت زمان نیز برای بهبود شرایط درس خواندن یک دانش‌آموز مبتلا به اختلال بیش فعالی از اهمیت زیادی برخورددار است و می‌توان کیفیت آن را با استفاده از روشهای زیر افزایش داد:
- شروع کردن هر روز با تهیه‌ی فهرستی از کارهای مهمی که در آن روز باید انجام شوند و اولویت‌بندی کردن اهداف روز (به طور مثال خرید جوراب شاید به اندازه‌ی درس خواندن برای امتحان ترم اهمیت نداشته باشد. پس اولویت‌بندی می‌تواند نقش مهمی در برنامه‌ی روزانه ایفا کند)
- جلوگیری از اهمال‌کاری و عقب نیانداختن زمان انجام کارها
- واقع بین بودن و شناخت کافی از قابلیت‌های شخصی (به طور مثال شاید واقع‌بینانه نباشد که در روز بیشتر از 5 ساعت مطالعه داشته باشید)
- تقسیم کردن کارهای بزرگ به کارهای کوچک‌تر، به نحوی که بتوان از پس آنها برآمد
- قرار دادن زمان اضافی در برنامه‌ریزی هر روز تا در صورتی که بعضی از کارها بیشتر از زمان پیش‌بینی شده وقت بردند، مشکلی ایجاد نشود
آماده شدن پیش از آزمون
آماده‌سازی برای آزمون‌ها و امتحانات پیش رو نیز می‌تواند از موضوعاتی باشد که یک دانش‌آموز دارای بیش فعالی با آن دست و پنجه نرم می‌کند. در ادامه راهکارهای در این زمینه ارائه شده است:
- مرور کردن اطلاعات به صورت مستمر: این تنها راهی است که به واسطه‌ی آن اطلاعات در حافظه‌ی بلند مدت ذخیره می‌شوند
- ارجح دانستن «یادگیری» مطالب درسی نسبت به «حفظ کردن» آنها
بهره‌گیری مناسب از ابزار مطالعه
دسته‌بندی ابزارهایی که در دست داریم برای بهبود کیفیت مطالعه یکی از کارهایی است که می‌تواند کمک زیادی به دانشآموزان مبتلا به بیش فعالی بکند. برای این کار می‌توان ارهکارهای زیر را عملی کرد:
- تهیه مکرر فهرستی از کارها و یادداشت‌هایی برای خود
- کد گذاری رنگی (برای بادداشت‌ها، پوشه‌ها، برنامهها و …)
- استفاده مستمر از تشریفات و برنامه‌های منظم روزانه هنگام مطالعه
- بهره گیری از نرم افزارهای موثر برای مدیریت زمان (یادآورها)
جلوگیری از اهمال‌کاری
پیش‌تر از اهمیت به تعویق نینداختن کارها گفته شد، اما شاید این موضوع در عمل دشوارتر از آن چیزی باشد که به نظر می‌رسد. بنابراین از روشهای زیر می‌توان برای جلوگیری از عقب افتادن برنامهها استفاده کرد:
- پایبندی به برنامه‌ی روزانه و انجام فعالیت‌های عقب‌مانده از روز قبل
- انجام دادن تکالیف دشوارتر در ابتدا
- کمک گرفتن از مشاورین و دبیران
- آشنایی با عواملی که به شما انگیزه می‌دهند
- ارجحیت دادن به مطالعه نسبت به تفریح
- استفاده از جوایز کوچک بعد از اتمام هر بخش از مطالعه یا انجام تکلیف (نوشیدنی، خوراکی و میان وعده، گشت زدن و یا بازی‌های ویدیویی)
- کنار گذاشتن مواردی که باعث حواسپرتی یا عدم تمرکز بشوند مانند تلویزیون، گوشی همراه، تبلت یا رایانه
- شروع مطالعه از صفحاتی که جالب‌تر هستند برای جلوگیری از بروز بی‌حوصلگی [منبع]
نتیجه‌گیری
حضور در محیط پر از قانون و ضابطه‌ی مدرسه برای دانش‌آموزانی که مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD) هستند، می‌تواند به معضلی بزرگ مبدل شود. تنها در سایه‌ی حمایت‌های کادر آموزشی مدرسه و همراهی اولیای دانشآموزان است که می‌توان برای دانشآموزان درگیر با این اختلال شرایط تحصیلی مناسبی فراهم کرد.
به کار گرفتن روشهای ذکر شده در این مقاله، می‌تواند از سختی و تأثیر روزانه‌ی این اختلال در روند تحصیل و درس خواندن دانشآموزان مبتلا بکاهد، اما در وهله‌ی اول مراجعه‌ی به موقع به روان‌درمانگر و تشخیص صحیح در کنار بهره‌گیری از روشهای درمانی مورد نظر پزشک، برای این دست از دانشآموزان اهمیت بیشتری دارد.
سوال‌های متداول
بله، تحقیقات جدید نشان دادهاند که با بهره‌گیری از تکنیکهای خاص مطالعه، دانشآموزان مبتلا به بیشفعالی میتوانند حتی برای آزمونهای دلهرهآور به خوبی مطالعه کنند. خوشبختانه، تحقیقات جدیدی وجود دارد که نشان میدهد دانشآموزان بیشفعال نیازی به مطالعهی بیشتر ندارند، بلکه باید متفاوت مطالعه کنند.
تمرکز و توجه اجزای حیاتی یادگیری در مدرسه هستند. بیش فعالی یا ADHD مستقیماً بر این موارد تأثیر می‌گذارد و یادگیری در یک محیط مدرسه‌ی معمولی را برای دانشآموزان مبتلا به این اختلال دشوار می‌کند. بسیاری از دانشآموزان مبتلا به ADHD در یادگیری مشکل دارند، نمرات آزمون پایینی میگیرند و از مدرسه عقب می‌مانند. اما با بهره‌گیری از روشهای درمانی مناسب و با همکاری کادر آموزشی و اولیای دانش‌آموز می‌تواند شرایط مساعدی برای تحصیل این دانشآموزان فراهم کرد.
در روشهای تدریس جدید از معلمها خواسته میشود تا به جای تمرکز دادن میزها و دانشآموزان به سمت معلم، میزها روبروی یکدیگر قرار گرفته و دانشآموزان در تعامل با یکدیگر باشند، اما در مورد دانشآموزان بیشفعال به کار گیری چنین روشی سودمند نیست چون باعث حواس پرتی آنها میشود. همچنین محیط ساکت و عاری از عوامل حواسپرتی در کیفیت یادگیری این دانشآموزان اثر دارد. آیا دانشآموزان مبتلا به اختلال کمتوجهی-بیشفعالی (ADHD)میتوانند به خوبی درس بخوانند؟
آیا ابتلا به بیش فعالی مطالعه را برای دانشآموزان سخت‌تر می‌کند؟
چگونه دانشآموزان بیش فعال مطالب درسی را در مدرسه بهتر یاد میگیرند؟
