روش مطالعه pq4r [ روش اجرا در کلاس+مزایا و معایب ]

دانش‌آموزان به دلایل مختلفی در آزمون‌های درسی ناموفق عمل می‌کنند. شاید اصلاً درس نخوانده باشند. شاید تمام وقت خود را صرف جمع‌آوری مطالب کرده‌ باشند و فرصتی برای مطالعه‌ی دقیق نیافته‌ باشند. اما اگر شما جزو دانش‌آموزانی هستید که پس از چند روز یا حتی چند هفته مطالعه‌ی مداوم و بازخوانی مکرر مطالب درسی، باز هم عملکرد ضعیفی در آزمون‌هایتان دارید، احتمال زیادی وجود دارد که با نحوه‌ی صحیح مطالعه آشنا نیستید.

همواره سه عامل بر روند آموزش دیدن، خواندن مطالب درسی و کسب امتیاز در آزمون‌ها اثر می‌گذارند. این موارد عبارتند از: دانش آموز، معلم و متن کتب درسی. معلم خلاق از روش تدریس متناسب با شرایط دانش‌آموزان در کلاس استفاده می‌کند و درنهایت می‌تواند با آموزش نحوه‌ی صحیح مطالعه در قالب انواع روش‌های تحقیق شده، به ثبت مطالب در حافظه‌ی دانش‌آموزان کمک کند.

یکی از این روش‌های مطالعه، pq4r است که در این مقاله به نحوه‌ی بهره‌گیری از این روش توسط دانش‌آموزان، نقش معلم برای آموزش این روش در کلاس و مزایای استفاده از آن پرداخته شده است.

روش مطالعه‌ پی کیو 4 آر چیست؟

روش مطالعه‌ی pq4r بر اساس تحقیقات روان‌شناسانی شکل گرفت که معتقد بودند دانش‌آموزان باید رویکرد فعال‌تری برای یادگیری داشته باشند و تجربه‌، درستی ایده‌ی این رون‌شناسان را ثابت کرده است. استفاده از روش pq4r می‌تواند درک شما از مطالب را بهبود ببخشد و به خاطر سپردن آن‌ها را ساده‌تر سازد.

توماس ای.ال (Thomas E.L) و رابینسون اچ.ای (Robinson H.A) دو روان‌شناسی هستند که روش مطالعه‌ی pq4r را شکل داده و توسعه بخشیدند. عنوان این روش مخفف عبارت‌های پیش‌مطالعه (Preview)، پرسش (Question) و 4 مفهوم خواندن (Read)، تأمل و بازنگری (Reflect)، از حفظ خواندن (Recite) و مرور (Review) است.

این استراتژی عمدتاً برای کمک به دانش‌آموزانی استفاده می‌شود که در مطالعه‌ی مطالب درسی مشکل دارند. درک، حفظ مطلب و یادآوری اطلاعات برای بسیاری از دانش‌آموزان چالشی بزرگ است و هدف روش pq4r، آسان کردن این روند است.

شرح مراحل روش مطالعه pq4r

دانش‌آموزان با بکارگیری 6 مرحله‌ای که روش مطالعه‌ی pq4r پیش روی آن‌ها می‌گذارد، می‌توانند مطالب درسی را بهتر درک کرده و به خاطر بسپارند. این مراحل به قرار زیر هستند:

پیش مطالعه یا نگاه کلی

وقتی می‌خواهید یک دستور غذای جدید را امتحان کنید، آیا به سادگی یک دستور پخت تصادفی را از یک کتاب آشپزی انتخاب می‌کنید؟ به احتمال زیاد خیر، شما دستورالعمل‌ها را مرور می‌کنید تا ببینید کدام یک اشتهاآور به نظر می‌رسد. به این ترتیب می‌دانید برای شام چه خواهید پخت. اگر رویکرد مشابهی برای خواندن اطلاعات جدید داشته باشید و بدانید وارد چه کاری می‌شوید، بهتر متوجه مطلب خواهید شد.

وقتی اطلاعات را قبل از شروع مرحله‌ی خواندن، پیش‌‌ مطالعه می‌کنید، خود را با یک ایده‌ی کلی از موضوع مورد نظر مواجه می‌سازید. در واقع پیش مطالعه، موضوع هر مبحثی را به شما کاملاً معرفی می‌کند.

هنگامی که پیش مطالعه به‌ عنوان اولین گام خواندن یک مبحث درسی استفاده می‌شود، دانش‌آموزان تشویق می‌شوند تا به عناوین، سرفصل‌ها، تصاویر، پاراگراف اول و آخر محتوا نگاهی بیندازند تا ایده‌ای از محتوا و مفهوم کلی و هدف مطالب به آن‌ها داده شود. این مرحله یک طرح کلی از موضوعات اصلی را در مغز شکل می‌دهد.

نقش معلم در کلاس: قبل از شروع تدریس، یک یا دو دقیقه را به معرفی موضوع اختصاص دهید. «موضوع در مورد چیست؟ قرار است در این کلاس چه چیزی را مورد مطالعه قرار دهیم؟» این‌ها سوالاتی هستند که باید در ابتدای آموزش به آن‌ها پاسخ داده شود تا ذهن دانش‌آموزان برای آموختن آماده شود.

ارائه‌ی خلاقانه‌ی بخش «معرفی درس» می‌تواند کلاس را برای دانش‌آموزان جذاب‌تر کند و آن‌ها ذهن آماده‌تری برای مواجه با موضوعات دشوار مبحث درسی مورد نظر خواهند داشت.

به عنوان مثال، اجرای مرحله‌ی پیش مطالعه در یک کلاس در مورد مبحث فتوسنتز گیاهان، می‌تواند ارائه‌ی یک تصویر یا نمایش نموداری در مورد فرآیند، نوشتن عنوان «عوامل فتوسنتز» یا طرح یک سوال جذاب مانند «گیاهان چگونه تغذیه می‌کنند؟» باشد.

پرسش

به اطلاعاتی که در پیش مطالعه یاد گرفتید، فکر کنید. از خود سوالاتی در مورد آن بپرسید. به اطلاعاتی که از پیش، درباره‌ی مبحث مورد مطالعه دارید، فکر کنید. به نظر شما نکات اصلی که در فصل مطرح خواهد شد چیست؟ انتظار دارید از خواندن این مطالب چه چیزی یاد بگیرید؟

نقش معلم در کلاس: کلاس را تشویق کنید تا سوال‌های خود را از آنچه در پیش مطالعه ارائه شده است، دسته‌بندی و تنظیم کند. این نوع سوالات دانش‌آموزی به معلمان کمک می‌کند تا سطح درک دانش‌آموز از موضوع را بفهمند و آن‌ها را قادر می‌سازد تا تغییرات یا اصلاحاتی را بر اساس آن در کلاس ایجاد کنند.

با توجه به مثالی که در بالا ذکر شد، در این مرحله دانش‌آموزان می‌توانند سؤالات خود را مانند «فرایند فتوسنتز چیست؟»، «فتوسنتز چگونه اتفاق می‌افتد؟» یا «چه چیزی برای فتوسنتز لازم است؟» مطرح کنند.

مراحل پیش مطالعه و پرسش ممکن است به طور همزمان رخ دهند، به عنوان یک یخ‌شکن عمل کنند و کلاس را تعاملی کنند.

خواندن

متن درس را بخوانید. مطالب مهم را روی کاغذ یا در رایانه یادداشت کنید. اگر کتاب متعلق به شماست، در حاشیه‌ی آن یادداشت برداری کنید و قسمت های مهم کتاب را هایلایت کنید. اگر دوست ندارید در کتاب خود چیزی بنویسید، روی کاغذ یادداشت کنید.

نقش معلم در کلاس: به دانش‌آموزان یادآوری کنید که مطالب را با در نظر گرفتن سوالاتی که قبلاً تنظیم کرده بودند، بخوانند. این روش خواندن فعال پس از بحث یا درس  دادن معلم، به فرآیند یادگیری کمک می‌کند زیرا دانش‌آموز اکنون می‌تواند ارتباط یا ارتباطاتی بین مطالب خوانده شده و مطالب آموزش داده شده و سوالاتی که قبلاً توسط کلاس مطرح شده است، ایجاد کند.

این تمرین به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا به جای گوش دادن منفعلانه به یک سخنرانی، در یادگیری فعال و مبتنی بر تحقیق شرکت کنند.

تأمل و بازنگری

برای تأمل در مورد آنچه خوانده‌اید، وقت بگذارید. قسمت‌ها یا فصل‌های هر درس چگونه به هم مرتبط هستند؟ چگونه اطلاعات جدید بین چیزهایی که قبلاً یاد گرفته‌اید، جا می‌گیرند؟ چه اطلاعات جدیدی یاد گرفتید؟ آیا این مبحث شامل اطلاعاتی بود که انتظار داشتید؟ آیا اطلاعاتی وجود داشت که شما را شگفت‌زده کرده باشد؟

نقش معلم در کلاس: در این مرحله دانش‌آموزان را تشویق کنید تا در مورد مطالب آموخته شده، فکر کنند. آیا به سوالات آن‌ها پاسخ داده شده است؟ آیا آن‌ها سوالات جدیدی دارند؟ برگه‌های کوچکی تهیه کنید تا دانش‌آموزان پر کنند. می‌توانید سوالاتی بپرسید تا بررسی کنید دانش‌آموزان چقدر یاد گرفته‌اند و چه بخش‌هایی از درس را نفهمیده‌اند. برخلاف برگه‌های امتحانی، این برگه‌ها نیازی به بازبینی توسط معلمان ندارند، بلکه به‌عنوان روشی برای کمک به دانش‌آموزان به کار گرفته می‌شوند تا آن‌ها ظرفیت یادگیری خود را درک کنند.

از حفظ خواندن

در مورد مطالبی که تا اینجا خوانده‌اید، فکر کنید. آن را با شخص دیگری در میان بگذارید یا نکات اصلی‌ای که یاد گرفته‌اید را با کمک گرفتن از حافظه و بدون رجوع به متن، یادداشت کنید. به‌طور‌کلی، نوشتن اطلاعات با دست یا به صورت الکترونیکی، باعث بهبود حافظه می‌شود. اگر نوشتن برای شما مشکل‌ساز است، یادداشت‌های مختصری داشته باشید یا مطالب را با دانش‌آموزان دیگر در میان بگذارید.

مهم است که مطالب را به صورت نوشتاری با استفاده از کلمات خود خلاصه کنید. آن را با صدای بلند برای شخص دیگری توضیح دهید یا یادداشت‌های خود را با صدای بلند برای خودتان بخوانید. [منبع]

نقش معلم در کلاس: در مورد درس ارائه شده بحثی راه بیاندازید، یا اجازه دهید دانش‎‌آموزان اکنون موضوع درس (مثلاً روند فتوسنتز) را خودشان توضیح دهند. کلاس را به چند گروه‌ تقسیم کنید تا هر گروه یک ارائه‌ی شفاهی سریع در مورد موضوع داشته باشد. این ارائه‌ی شفاهی مطالب بلافاصله پس از خواندن و مطالعه‌ی عمیق در مرحله‌ی تأمل، یادگیری را تقویت می‌کند.

مرور

نکات اصلی مبحث را در نظر بگیرید و مرور کنید. آیا به سوالات شما پاسخ داده شد؟ آیا احساس می‌کنید که نکات در را کاملاً درک کرده‌اید؟

نقش معلم در کلاس: در پایان کلاس، دانش‌آموزان باید مطالبی را که آموخته‌اند با آنچه در ابتدای کلاس ارائه شده است، مرور کنند. آیا آن‌ها موضوعات ارائه شده در طرح کلی را فهمیده‌اند، آیا به همه‌ی سوالات آن‌ها پاسخ داده شده است؟ این مرور به آن‌ها کمک می‌کند تا حقایق مختلفی را که آموخته‌اند به خاطر بیاورند و در نتیجه، یادگیری خود را تقویت کنند. [منبع]

مزایا و معایب روش یادگیری و مطالعه pq4r

مزایای روش مطالعه و یادگیری pq4r عبارتند از:

• می‌تواند به دانش‌آموزانی با حافظه‌ی ضعیف کمک کند تا مفاهیم درس را به خاطر بسپارند.
• کاربرد آسانی در بسیاری از سطوح تحصیلی دارد.
• به دانش آموزان کمک می‌کند تا مهارت‌های خود را در فرآیند پرسش و ارتباط دادن اطلاعات جدید با دانشی که از قبل داشتند، تقویت کنند.
• با استفاده از این روش می‌توان طیف گسترده‌ای از اطلاعات در مباحث و موضوعات مختلف را آموخت و به حافظه سپرد.
• این روش توجه دانش‌آموزان را متمرکز می‌کند و علاقه‌ی آن‌ها را به درس افزایش می‌دهد.
• دانش‌آموزان تشویق می‌شوند تا هنگام مطالعه، فعالانه با مطالب درسی تعامل داشته باشند.

معایب روش مطالعه و یادگیری pq4r عبارتند از:

• اجرای این روش به شکل آموزشی در کلاسی با تعداد دانش‌آموزان بسیار زیاد، موثر نیست. زیرا راهنمایی‌های معلم به‌خصوص در مرحله‌ی پرسش چندان بهینه نخواهد بود.
• اجرای تمام مراحل این روش مطالعه برای دانش‌آموزانی که سن پایینی دارند (مثلاً در مقطع ابتدایی) اندکی دشوار است.
• اجرای این روش در فضای کلاس یا هنگام مطالعه‌ی دروس در خانه، زمان‌بر است. ممکن است نه معلم و نه دانش‌آموز فرصت مورد نیاز برای اجرای این روش در کلاس یا پیش از شرکت در یک آزمون را پیدا نکنند.

نتیجه‌گیری

معلم‌ها و اولیا معمولاً انواع بهانه‌ها را از دانش‌آموزانی می‌شنوند که در امتحاناتشان خوب عمل نکرده‌اند. گاهی اوقات، دانش‌آموزان صریحاً اعتراف می‌کنند که «من درس نخوانده بودم». اما اغلب آن‌ها می‌گویند: «من واقعاً برای این آزمون درس خواندم. نمی‌توانم بفهمم چرا این اندازه ضعیف عمل کردم.»

در بسیاری از موارد، دانش‌آموزان نمی‌دانند چگونه مطالعه کنند اما می‌توانند عادات مطالعه‌ای خود را با بهره‌گیری از توصیه‌های  روش‌های مطالعه‌ای همچون روش pq4r که از 6 مرحله‌ی همپوشان برای مطالعه تشکیل شده است، اصلاح کنند.

در این روش، پیش‌ مطالعه‌ی فصول کتاب، پرسش، خواندن، تأمل و مطالعه عمیق، از حفظ خواندن و مرور مراحل اصلی هستند. تجربه نشان داده است که این روش می‌تواند درک و حافظه و در نتیجه عملکرد دانش‌آموزان را در آزمون بهبود ببخشد.

سوال‌های متداول

روش مطالعه‌ی PQ4R از چه بخش‌هایی تشکیل شده است؟

این روش مطالعاتی که دانش‌آموز محور است از مراحل پیش‌مطالعه‌ی فصول کتاب، پرسش، خواندن، تأمل و بازنگری، از حفظ خواندن و مرور تشکیل شده است.

چرا روش مطالعه‌ی PQ4R موثر است؟

این روش به دانش‌آموزان اجازه می‌دهد تا نقش خود را در درک مطالب خواندنی ایفا کنند. این روش دانش آموزان را در خواندن فعال‌تر می‌کند. روش مطالعه‌ی PQ4R به ویژه به دانش‌آموزانی که توانایی به خاطرسپاری پایینی دارند در حفظ مطالب آموزشی کمک می‌کند.

روش مطالعه‌ی PQ4R چیست و چگونه می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند؟

PQ4R یک تکنیک مطالعه است که توسط توماس ای. ال و رابینسون اچ.ای توسعه یافته است. عنوان آن مخفف عبارات مطالعه (Preview)، پرسش (Question)، خواندن (Read)، تأمل و بازنگری (Reflect)، از حفظ خواندن (Recite) و مرور (Review) است. این روش مطالعه می‌تواند به دانش‌آموزان برای درک بهتر و یادآوری آموزه‌های درسی کمک کند.