7 روش مطالعه موثر برای تمام دانش‌آموزان

انتخاب روش مطالعه‌ی صحیح بخش مهمی از فرآیند یادگیری است که دانش‌آموزان اغلب از آن صرف نظر می‌کنند. انتخاب بهترین روش مطالعه بر حسب موقعیت، می‌تواند به دانش‌آموزان کمک کند تا از نهایت توانایی‌های خود بهره ببرند. در‎‌حالی‌که استفاده از یک روش مطالعه‌ی ضعیف، با وجود تلاش مضاعف دانش‌آموزان، مانع پیشرفت آن‌ها می‌شود.

بیشتر دانش‌آموزان به استراتژی‌های مطالعه ناکارآمد متکی هستند. محققان دریافته‌اند که اکثر دانش‌آموزان برای درس خواندن فقط به بازخوانی مداوم متن کتاب اکتفا می‌کنند و این روش مطالعه‎‌ای است که حداقل فواید را به همراه دارد. ما در این مقاله برای دانش‌آموزانی که به دنبال بهینه‌سازی عادات یادگیری خود هستند، هفت روش و تکنیک مطالعه‌ی موثر معرفی کرده‌ایم. با ما همراه باشید.

روش‌های مطالعه‌ی به مراتب بهتری نسبت به روش بازخوانی وجود دارد. روش‌هایی که توسط اندیشمندان و با تحقیق و پژوهش شکل گرفته‌اند. با این حال، تعداد کمی از دانش‌آموزان تا به حال نام آن‌ها را شنیده‌اند. به همین دلیل است که استفاده‌ی موثر از این روش‌ها می‌تواند موجب پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان شود.

در ادامه به هفت روش مطالعه‌ی موثر اشاره کرده‌ایم که همه‌ی دانش‌آموزان می‌توانند از آن‌ها بهره ببرند:

(1) تکرار با فاصله زمانی مشخص

تکرار فاصله‌دار، که گاهی اوقات تمرین فاصله‌دار، تمرین درهم یا بازیابی با فاصله هم نامیده می‌شود، یک روش مطالعه است که شامل جدا کردن جلسات مطالعه در فواصل زمانی مشخص است. این روش یک مفهوم ساده دارد اما به دلیل قدرت زیاد، برای اکثر دانش‌آموزان بسیار موثر است.

برای نشان دادن نحوه‌ی عملکرد روش تکرار فاصله‌دار، بیایید یک مثال واقعی بزنیم. فرض کنید 36 روز دیگر امتحان دارید و اولین جلسه‌ی مطالعه‌ی شما از امروز آغاز می‌شود. در این شرایط، یک بازه‌ی بهینه شده می‌تواند اینگونه باشد:

• جلسه 1: روز 1
• جلسه 2: روز هفتم
• جلسه 3: روز شانزدهم
• جلسه 4: روز 35
• تاریخ امتحان: روز 36

به طور خلاصه، این روش برعکس شب امتحانی بودن است. در این روش به جای متمرکز کردن همه‌ی مطالعه در یک چارچوب زمانی کوچک، با مرور و یادآوری اطلاعات در فواصل زمانی بهینه تا زمانی که مطالب به خاطر سپرده شود، مطالعات خود را تنظیم می‌کنید. هرکسی که تلاش می‌کند یادگیرنده‌ی بهتر و کارآمدتری باشد، می‌تواند از روش تکرارهای فاصله‌دار بهره‌مند شود. تکرار فاصله‌دار همراه با سایر روش‌های مطالعه استفاده می‌شود، و به‌ویژه هنگامی که با روش مطالعه‌ی «یادآوری فعال» همراه شود، بسیار قدرتمند خواهد بود.

(2) یادآوری فعال

یادآوری فعال، که گاهی اوقات تمرین بازیابی یا یادگیری مبتنی بر تمرین نامیده می‌شود، یک تکنیک مطالعه است که شامل به یاد آوردن فعالانه‌ی اطلاعات (به جای خواندن یا بازخوانی آن) با آزمودن مکرر خودتان است. اکثر دانش آموزان به دلایل خوبی از کلمه «آزمون» وحشت دارند. از این گذشته، آزمون‌ها و امتحانات می‌توانند بسیار استرس‌زا باشند زیرا معمولاً معیار اصلی موفقیت تحصیلی شما هستند.

با این حال، یادآوری فعال به ما می‌آموزد که از زاویه‌ی دیگری به آزمون نگاه کنیم. نه تنها باید برای آزمون، یاد بگیریم، بلکه باید با آزمون هم یاد بگیریم. این روش مطالعه از طریق فلش‌کارت‌ها، سوالات خودساخته و آزمون‌های تمرینی، از خودآزمایی استفاده می‌کند تا به مغز شما کمک کند تا اطلاعات را به طور موثرتری به خاطر بسپارد، حفظ کند و بازیابی کند.

نتایج یک پژوهش نشان داده است دانش‌آموزانی که فقط در یک آزمون تمرینی قبل از امتحان اصلی شرکت کرده‌اند، تا حدود 17 درصد نتایج بهتری کسب می‌کنند. اگر برای امتحانی در آینده درس می‌خوانید، هیچ روش مطالعه‌ای بهتر از یادآوری فعال وجود ندارد. با استفاده از یادآوری فعال، در اصل ده‌ها بار خود را آزمایش می‌کنید. اگر این آزمون‌های تمرینی را در مدت زمان طولانی از طریق تکرارهای فاصله‌دار انجام دهید، می‌توانید هر امتحانی را بدون اینکه شب امتحان درس بخوایند، به سرانجام برسانید.

به خاطر داشته باشید که اگرچه روش یادآوری فعال بسیار موثر است، اما نیاز به تمرکز ذهنی قوی، تمرکز عمیق و استقامت ذهنی شدیدی دارد. اگر به دنبال کسب اطلاع درباره‌ی نحوه‌ی افزایش تمرکز خود هستید، مطاطعه‌ی این مقالات مفید خواهد بود: «چگونه هنگام مطالعه تمرکز کنیم: 20 نکته موثر» و «12 راه ساده برای تمرین ذهن آگاهی با کودکان و نوجوانان».

(3) روش مطالعه پومودورو

روش مطالعه پومودورو یک تکنیک مدیریت زمان است که از یک تایمر برای تقسیم کردن زمان مطالعه‌ی شما به قسمت‌های 25 دقیقه‌ای (یا 45 دقیقه‌ای) استفاده می‌کند و به هر کدام از آن جلسات یک پومودورو می‌گویند. سپس، پس از هر جلسه، یک استراحت 5 دقیقه‌ای (یا 15 دقیقه‌ای) خواهید داشت که در طی آن کاملاً از موضوع مطالعه فاصله می‌گیرید. در نهایت پس از تکمیل چهار جلسه‌‌ی مطالعه، 15 تا 30 دقیقه استراحت طولانی‌تر خواهید داشت.

استفاده از روش پومودورو مزایای مختلفی دارد: این یک تکنیک ساده و سرراست است، شما را مجبور می‌کند تا وظایف و فعالیت‌های روزانه خود را ترسیم کنید، امکان ردیابی آسان مدت زمان صرف شده برای هر کار را فراهم می‌کند، و تمرکز را در هنگام مطالعه بالا می‌برد چرا که همراه با دوره‌های استراحت با فواصل زمانی دقیق درس می‌خوانید.

البته شایان ذکر است که شواهد علمی پشت روش پومودورو عمدتاً حدسی هستند زیرا تحقیقات علمی کمی در مورد اثربخشی آن وجود دارد. یکی دیگر از اشکالات تکنیک مطالعه پومودورو این است که برای کارهایی که نیاز به تمرکز طولانی مدت و بدون وقفه دارند، ایده‌آل نیست.

برای آشنایی بیشتر با روش مطالعه‌ی پومودورو و اهمیت استراحت در هنگام درس‌ خواندن، این مقالات را بخوانید: «روش مطالعه پومودورو Pomodoro [ روش+مزایا+معایب این روش ]» و «اهمیت و نحوه‌ استراحت در طول مطالعه درسی».

(4) تکنیک فاینمن 

تکنیک فاینمن یک تکنیک مطالعه‌ی منعطف، آسان برای استفاده و موثر است که توسط فیزیکدان برنده‌ی جایزه‌ی نوبل؛ ریچارد فاینمن، ایجاد شده است. این روش یک ایده‌ی ساده دارد: بهترین راه برای یادگیری هر موضوعی، آموزش آن به یک کودک کلاس ششم است.

اگرچه این مفهوم به اندازه‌ی الگوریتم‌های تکرار فاصله‌دار بهینه‌شده که قبلاً توضیح دادیم پیشرفته نیست، اما همچنان روشی است که تقریباً یک قرن پس از ایجاد آن به کار می‌آید. تکنیک فاینمن یک ابزار یادگیری قدرتمند است که از دانش‌آموزان می‌خواهد پیچیده‌ترین موضوعات را به بخش‌هایی که به راحتی قابل هضم هستند –یعنی به‌اندازه‌ای که برای یک کودک متوسط ​​کلاس ششم قابل هضم هستند- تقسیم کنند. 

استفاده از این روش ممکن است در ابتدا کار آسانی به نظر برسد. به هر حال، توضیح دادن چیزی برای یک کودک چقدر می‌تواند دشوار باشد؟ اما این کار در عمل می‌تواند بسیار سخت باشد، زیرا شما باید همه چیز را به روشی مناسب سن کودک ساده کنید و توضیح دهید. هنگامی که شروع به استفاده از این روش می‌کنید، به سرعت متوجه خواهید شد که تا زمانی که به طور کامل بر موضوع تسلط نداشته باشید، درس دادن به کودک در سطح درک او آسان نیست.

برای توضیح واضح چیزی، باید تمام اصطلاحات ناآشنا را تعریف کنید، توضیحات ساده‌ای برای موضوعات پیچیده ایجاد کنید، ارتباط بین موضوعات مختلف و موضوعات فرعی را درک کنید، و آنچه را که آموخته‌اید به طور واضح و مختصر بیان کنید. تکنیک فاینمن شما را مجبور می‌کند عمیق‌تر بیاموزید و درباره‌ی آنچه می‌آموزید، تفکر انتقادی داشته باشید و به همین دلیل است که یک روش یادگیری مفید و کارآمد است.

اگر به دنبال کسب اطلاع در مورد روش‌های تقویت حافظه‌ی خود هستید، مطالعه‌ی این مقالات را از دست ندهید: «تکنیک‌های ذهنی برای تقویت حافظه دانش‌آموزان» و «حافظه خود را تقویت کنید: 10 تکنیک برتر برای حفظ کردن»

(5) سیستم لایتنر

سیستم لایتنر یک روش مطالعه‌ی ساده و مؤثر است که از استراتژی یادگیری مبتنی بر فلش کارت برای به حداکثر رساندن حفظ مطالب استفاده می‌کند. این روش توسط سباستین لایتنر در سال 1972 میلادی شکل گرفت و منبع الهام بسیاری از روش‌های جدید مبتنی بر فلش کارت شد.

برای استفاده از این روش، ابتدا باید فلش کارت ایجاد کنید. در جلوی کارت‌ها، سؤالات و در پشت، پاسخ‌ها را می‌نویسید. سپس، هنگامی که فلش کارت‌های خود را آماده کردید، سه جعبه‌ی لایتنر بزرگ برای نگه داشتن تمام کارت‌هایی که ایجاد کرده‌اید، تهیه می‌کنید. بیایید آن‌ها را جعبه‌های 1، 2 و 3 نام‌گذاری کنیم.

اکنون، شما آماده هستید که با فلش کارت‌های خود مطالعه را شروع کنید. در ابتدا، همه‌ی کارت‌ها را در جعبه‌ی 1 قرار می‌دهید. یک کارت از جعبه 1 بردارید و سعی کنید پاسخ را از حافظه خود بازیابی کنید. اگر پاسخ را به خاطر دارید، آن را در جعبه‌ی 2 قرار دهید. اگر نه، آن را در جعبه‌ی 1 نگه دارید. سپس، این کار را تا زمانی که حداقل یک بار همه‌ی کارت‌های جعبه‌ی 1 را مرور نکرده‌اید، تکرار کنید. پس از آن، شما شروع به بررسی هر جعبه کارت بر اساس فواصل زمانی خواهید کرد.

علاوه بر قرار دادن کارت، یکی دیگر از جزئیات مهم سیستم لایتنر، زمان‌بندی است. هر جعبه زمان مشخص شده‌ای برای بازبینی دارد. جعبه‌ی 1 اغلب مورد بازبینی قرار می‌گیرد، زیرا شامل همه‌ی سخت‌ترین فلش‌کارت‌های درس است. از سوی دیگر، جعبه‌ی 3 حاوی کارت‌هایی است که قبلاً به درستی به خاطر آورده‌اید، به همین دلیل است که نیازی به بررسی مکرر آن نیست.

اگر تا به حال نام سیستم لایتنر را نشنیده‌اید، ممکن است از شنیدن اینکه برخی از بزرگ‌ترین پلتفرم‌های یادگیری جهان، مانند  اپلیکیشن آموزش زبان دولینگو، از این روش برای آموزش صدها میلیون دانش‌آموز استفاده می‌کنند، متعجب شوید. البته فلش‌کارت‌های فیزیکی در حال حاضر به کارت‌های مجازی تبدیل شده‌اند. اپلیکیشن ایرانی و صد در صد رایگان هم‌درس نیز علاوه بر بهره‌گیری از سیستم فلش‌کارت، از سیستم مرور منظم برای برنامه‌ریزی مطالعات درسی استفاده کرده است. با استفاده از این اپلیکیشن علاوه بر شرکت در آزمون‌های سطح‌بندی شده و خودآزمایی منظم، می‌توانید از سیستم برنامه‌ریزی خودکار و مرور منظم مطالب درسی بر اساس منحنی فراموشی ابیگنهاوس استفاده کنید.

در ایران بسیاری سیستم لاینتر را به عنوان روش مطالعه‌ی جی5 می‌شناسند، جی 5 که بر اساس سیستم لایتنر طراحی شده، یک روش یادگیری است که از فلش‌کارت‌ها، جعبه‌های کارت و یک سیستم زمان‌بندی تکرار فاصله‌دار برای بهبود یادگیری و حفظ کردن استفاده می‌کند.

(6) روش مطالعه  PQ4R

روش مطالعه‌ی pq4r یک روش مطالعه است که توسط محققان توماس و رابینسون در سال 1972 – همان سالی که سیستم لایتنر شکل گرفت – ایجاد شد. عنوان pq4r مخفف مراحلی است که برای یادگیری چیزهای جدید استفاده می‌شود: پیش‌مطالعه (Preview)، پرسش (Question) و 4 مفهوم خواندن (Read)، تأمل و بازنگری  (Reflect)، از حفظ خواندن (Recite) و مرور (Review). معمولاً برای بهبود درک مطلب استفاده می‌شود و یک روش ضروری برای دانش‌آموزان دارای ناتوانی در خواندن است.

با این حال، سودمندی PQ4R به دانش‌آموزان دارای اختلال خواندن محدود نمی‌شود. هر دانش‌آموزی که سعی می‌کند آنچه را که می‌خواند بهتر بفهمد، می‌تواند همان شش مرحله را انجام دهد. بهبود درک مطلب برای هر دانش‌آموزی یک هدف ارزشمند است و اگر برای امتحان نیاز به مطالعه‌ی یک کتاب درسی عظیم دارید، روش PQ4R یک چارچوب عملی ارائه می‌دهد. این روش به شما این امکان را می‌دهد که تمام قسمت‌های متن را بهتر درک کنید و به شما کمک می‌کند اطلاعات را بهتر حفظ کنید.

با بهبود درک مطلب، می‌توانیم اطلاعات را بهتر ترکیب کنیم و متن را تفسیر کنیم. با این حال، باید مراقب باشیم که اجازه ندهیم این استراتژی بیش از حد وقت ما را در جلسات مطالعه بگیرد. بسیاری از دانشمندان، خواندن را یک استراتژی مطالعه غیرفعال و بی‌اثر می‌دانند و بهترین کار این است که در صورت امکان به روش‌های دیگر تکیه کنید. در واقع هر زمان که لازم باشد مهم‌ترین جزئیات را از یک کتاب درسی بزرگ استخراج کنید، روشPQ4R  مفید خواهد بود.

(7) روش مطالعه  SQ3R

روش مطالعه‌ی SQ3R توسط فرانسیس پی رابینسون در سال 1946 میلادی شکل گرفت. این یک تکنیک مطالعه اثبات شده است که می‌تواند تقریباً با هر موضوعی سازگار شود. روش مطالعه SQ3R مخفف، Survey (پیش مطالعه)، Question (پرسش)، Read (مطالعه دقیق)، Recite (از بر خواندن) و Review (مرور) است و می‌توان از آن برای مطالعه‌ی سریع‌تر، بهتر و ساختارمندتر نسبت به روش‌های معمولی، استفاده کرد.

در حالی که روش مطالعه SQ3R برای زمان خود پیشگام بود، همان اشکالات روش جدیدتر PQ4R را دارد. به عنوان مثال، عمدتاً برای بهبود درک مطلب استفاده می‌شود و خواندن دیگر یک استراتژی مطالعه‌ی موثر در نظر گرفته نمی‌شود. علاوه بر این، سه مرحله از پنج مرحله‌ی این روش، شامل رویکرد غیرفعال (بررسی، خواندن و مرور) به جای رویکرد فعال است. نظریه‌های یادگیری مدرن نشان می‌دهد که بازیابی فعال برای حفظ اطلاعات بسیار بهتر از خواندن غیرفعال است. بنابراین، توصیه می‌کنیم از این روش مطالعه فقط زمانی استفاده کنید که زمان استفاده از روش قوی‌تر، مانند تکرار فاصله‌‌دار را ندارید.

زمانی که شما زمان محدودی برای مطالعه دارید و منبع اصلی اطلاعات شما از یک کتاب درسی می‌آید، بهترین موقعیت برای استفاده از SQ3R است. در چنین مواردی، این تکنیک می‌تواند برای خلاصه کردن نکات کلیدی نوشته شده در منبع بسیار مفید باشد. [منبع]

نتیجه‌گیری

روش‌های بسیار خوبی برای مطالعه وجود دارد که باید به‌عنوان دانش‌آموز قرن بیست و یکمی آن‌ها را بشناسید و از بین آن‌ها انتخاب کنید. بهترین مورد برای شما به سبک یادگیری شما، مطالبی که مطالعه می‌کنید و میزان زمان آزادتان بستگی دارد. در صورت امکان، توصیه می‌کنیم با استفاده از ترکیبی از روش‌های تکرار فاصله‌دار، یادآوری فعال و روش پومودورو مطالعه کنید. اما سایر استراتژی‌های ذکر شده در اینجا مطمئناً کاربردهای خود را دارند. مهم‌تر از همه، سعی کنید انعطاف‌پذیر باشید و ذهنی باز داشته باشید. با انجام این کار، شما قادر خواهید بود ظرفیت یادگیری خود را به حداکثر برسانید.

---

سوال‌های متداول

موثرترین روش مطالعه چیست؟

یکی از تاثیرگذارترین استراتژی‌های یادگیری، «تمرین توزیع‌شده» است – یعنی مطالعه با فاصله‌‌های زمانی مشخص در چند دوره‌ی زمانی کوتاه در چند روز و هفته. موثرترین تمرین این است که هر روز برای مدت کوتاهی روی هر درس کار کنید.

باید چند ساعت درس بخوانم؟

برای یک درس معمولی، 1 ساعت برای هر مبحث یک استراتژی خوب خواهد بود. کسب آمادگی برای هر امتحان رقابتی مستلزم مدیریت مناسب زمان و برنامه برای هر روز است. فرد باید منظم باشد و به برنامه‌ای که برای هر روز تنظیم شده است، پایبند باشد. برای امتحانات رقابتی حداقل 6-7 ساعت مطالعه الزامی است.

آیا مطالعه می‎‌تواند ضریب هوشی را افزایش دهد؟

اخیراً متاآنالیزی از 42 مجموعه داده شامل بیش از 600000 شرکت‌کننده تا سن 63 سال نشان داد که توانایی‌های شناختی، تقریباً 1 تا 5 امتیاز IQ به ازای هر سال آموزش دیدن اضافی، بهبود می‌یابند.