روش مطالعه درس ادبیات | (روش صحیح مطالعه ادبیات)
ادبیات فارسی با ضریب 4، بالاترین ضریب را در میان دروس دفترچه ی عمومی کنکور سراسری دارد و داوطلبین کنکور 18 دقیقه زمان دارند تا به 25 سوال این درس پاسخ بدهند.
برای کسب موفقیت در پاسخ به سوالات ادبیات فارسی، دانش آموزان باید بر 6 مبحث اصلی این درس یعنی معنی لغات، املا، تاریخ ادبیات، آرایه های ادبی، دستور زبان و قرابت معنایی تسلط بیابند.
بنابراین مهم ترین نکته در اتخاذ روش صحیح مطالعه درس ادبیات، توجه به مباحث اصلی و مطالعه ی موضوعی این درس، به جای خواندن و جلو رفتن به شیوه ی سنتی درس به درس است.
در این مقاله ما مهم ترین نکات آموزشی از بودجه بندی موضوعی سوالات ادبیات کنکور سراسری تا برترین شیوه های مطالعه و ارزیابی در این درس را به شما ارائه می دهیم.
بودجه بندی مباحث ادبیات فارسی در کنکور
ادبیات فارسی اولین درس در دفترچه ی عمومی کنکور است و داوطلبین باید در مدت زمان 18 دقیقه به 25 سوال این درس پاسخ بدهند. بنابراین داوطلبین حدود 42 ثانیه برای پاسخ به هر تست زمان در اختیار دارند.
منبع سوالات ادبیات فارسی کتاب های پایه های دهم، یازدهم و دوازدهم هستند و به صورت موضوعی بودجه بندی می شوند:
- مبحث قرابت معنایی با 9 سوال، 36 درصد از سوالات ادبیات کنکور را تشکیل می دهد.
- مبحث معنای لغت و املای واژگان در مجموع با 6 سوال، 24 درصد از سوالات ادبیات را به خود اختصاص می دهد.
- مبحث دستور زبان فارسی با 5 سوال، 20 درصد از سوالات ادبیات را تشکیل می دهد.
- مبحث آرایه های ادبی با 4 سوال، 16 درصد از سوالات ادبیات را در برمی گیرد.
- مبحث تاریخ ادبیات با 1 سوال، تنها 4 درصد از سوالات ادبیات کنکور را به خود اختصاص می دهد.
بهترین روش مطالعه ادبیات فارسی
توصیه می شود برای مطالعه ی ادبیات فارسی به جای خواندن درس به درس مطالب کتاب، مباحث اصلی شامل؛ قرابت معنایی، دستور زبان، آرایه های ادبی، تاریخ ادبیات، معنا و املای لغات، به صورت جداگانه و با بهره گیری از درسنامه های معتبر مورد مطالعه قرار بگیرند.
با این وجود اگر می خواهید بر اساس بودجه بندی برنامه ی آزمون های آزمایشی خود، ادبیات را به صورت درس به درس دنبال کنید، مانعی ندارد. اما سعی کنید علاوه بر مطالعه ی درس های مشخص شده، ساعاتی را نیز به مطالعه و تست زدنی مباحثی مثل قرابت معنایی و آرایه های ادبی اختصاص دهید. چراکه این دو مبحث کلی تر هستند و با مطالعه ی درس به درس، بر آنها مسلط نخواهید شد.
| روش مطالعه سایر دروس را هم ببینید: |
روش مطالعه قرابت معنایی
اصطلاح قرابت معنایی به سوالاتی اطلاق می شود که از داوطلبان آزمون می خواهند تا ضمن درک مفهوم یک بیت یا متن، گزینه ای که به آن نزدیک یا از آن دور است را تشخیص دهند. داوطلبان نیز در مقابل برای درک مفهوم ابیات و متون مورد سوال، باید مهارت کافی در تمام مباحث ادبیات مانند معنای لغات، املای آنها، آرایه های ادبی و ساختارهای دستوری را داشته باشند.
از آنجایی که مبحث قرابت معنایی با 9 سوال، 36 درصد از سوالات ادبیات کنکور را تشکیل می دهد، بهتر آن است که اولویت شما در مطالعه و تست زنی در درس ادبیات، قرابت معنایی باشد. این مبحث نیازمند مهارت و تسلط است و نمی توان بدون تمرین، تکرار، تست زنی و مداومت، اعتماد به نفس لازم برای پاسخگویی سریع به سوالات قرابت معنایی را کسب کرد.
گام اول: تمام ابیات موجود در کتاب درسی را بخوانید و مفهوم آنها را درک کنید. اولین گام برای مطالعه ی قرابت معنایی توجه به معنای تمام ابیات موجود در کتاب است. این شامل ابیاتی که در قسمت قلمروها یا پاورقی ها آمده است نیز می شود. گاهی از نثرهای قدیمی و دشوار کتاب نیز در سوالات قرابت استفاده می شود، بنابراین تسلط بر مفهوم این متون نیز مهم است.
البته در آزمون کنکور گاهی تا حدود 50 درصد از ابیات به کار رفته در متن سوال یا گزینه ها، خارج از کتاب درسی است، اما اگر به میزان کافی تست زده باشید و در آزمون های آزمایشی شرکت کرده باشید، مشکلی برای فهم معنای آنها نخواهید داشت.
گام دوم: به دنبال مفهوم کلی ابیات باشید نه معنای کلمه به کلمه ی شعر. درنظر داشته باشید که در مورد ابیات، معنا کردن کلمه به کلمه ی شعر، مفید نیست و بهتر است تمرکز خود را بر درک معنای کلی بیت به کار بگیرید. گاهی ندانستن مفهوم یک کلمه در بیت موجب ناامیدی و رها کردن تست می شود، درحالی که با درنظر گرفتن معنای کلی شعر، پاسخ دادن به تست، آن قدرها که به نظر می رسد دشوار نیست.
گام سوم: علاوه بر تست های درس به درس، تست های موضوعی بزنید. علاوه بر کتاب های تستی که آزمون های درس به درس ارائه می دهند، کتاب های تستی ای منتشر شده اند که تست های موضوعی قرابت معنایی را در اختیار شما می گذارند. به عنوان مثال موضوعی مانند «عشق به خدا» در این کتاب های تست، تفکیک شده و ابیات مربوط به این مفهوم در کنار هم جمع آوری شده است.
گام چهارم: سعی کنید میان معنای ظاهری و معنای باطنی اشعار عرفانی تفکیک قائل شوید. به خاطر داشته باشید که اشعار عرفانی به خصوص آنهایی که در مورد «عشق به خداوند» هستند، معنایی فراتر از ظاهر خود دارند. برای تفکیک معنای ظاهری و باطنی این اشعار و تشخیص ابیاتی که با آنها قرابت معنایی دارند، باید نگاهی تحلیلی داشته باشید و ابیات زیادی را بررسی کنید.
گام پنجم: دایره ی لغات خود را گسترش دهید. یکی از مشکلات دانش آموزان در فهم معنای ابیات، درست نخواندن یا آشنا نبودن با تلفظ و املای صحیح لغات است. در ادبیات فارسی واژه هایی وجود دارند که از نظر نوشتاری یکسان هستند، اما تلفظ و معنای متفاوتی دارند. گاهی نیز تنها در سایه ی تمرین و تکرار است که می توانید اطلاعات خود را درباره ی این لغات بالا ببرید.
گام ششم: در صورت امکان هر شب تست قرابت معنایی بزنید. معمولا بیت و متن صورت سوال از کتاب درسی است، اما گزینه ها شامل ابیات و متونی خارج از کتاب هم می شوند. اگر شما هر شب حداقل چند تست قرابت معنا بزنید با انواع این ابیات و متون آشنا می شوید و در نهایت اعتماد به نفس و سرعت شما در جلسه ی آزمون افزایش خواهد یافت. ابتدا در تست های آموزشی در کنار هر بیت در صورت سوال، معنای آن را یادداشت کنید. به تدریج با افزایش مهارت، دیگر نیازی به یادداشت مفهوم نیست و به سادگی می توانید مفهوم را در ذهن خود تداعی کنید.
| بیشتر بخوانید و بدانید: | |
روش مطالعه آرایه های ادبی
در کنکور 4 سوال از مبحث آرایه های ادبی طرح می شود و برای پاسخگویی به این سوالات باید با آرایه هایی مانند: تشبیه، استعاره، تلمیح، جناس، تضاد، تناقض (پارادوکس)، اغراق، حس‌آمیزی، تناسب (مراعات نظیر)، حسن تعلیل، کنایه، مجاز، تشخیص، واج‌آرایی (نغمه‌ی حروف)، اسلوب معادله و ایهام آشنا باشید.
سوالات مربوط به این مبحث انواع مختلفی دارند؛ مثلا مصراعی می دهند و از شما می خواهند آرایه ی ادبی موجود در آن را مشخص کنید. یا اینکه در صورت سوال یک آرایه را مشخص کرده و از شما می خواهند مشخص کنید کدام گزینه این آرایه را دارد یا ندارد. ممکن است سوال شود که در یک بیت چند بار آرایه ی ادبی تکرار شده است یا اسامی آرایه های موجود در آن را از شما می خواهند. در برخی از سوالات معنای کنایی یک لغت مورد سوال قرار می گیرد و گاهی چند آرایه را در صورت سوال ذکر می کنند و می پرسند کدام گزینه تمام آرایه های مذکور را در خود دارد.
گام اول: برای فهم هر کدام از آرایه های ادبی چند مثال حفظ کنید. پس از مطالعه ی تعریف هر آرایه در کتاب درسی، چند مثال برای هر کدام به ذهن بسپارید. هنگامی که برای هر آرایه چندین مثال مشخص بدانید، هنگام تست زدن با سرعت بیشتری عمل خواهید کرد. وقتی با تکرار و استمرار مطالعه، این مثال ها در حافظه ی بلند مدت شما ثبت شدند، با به یاد آوردن آنها امکان اشتباه و گیج شدن در جلسه ی آزمون پایین می آید.
گام دوم: با تحلیل تست های استاندارد، اطلاعات خود را تثبیت کنید. در بخش آرایه های ادبی نیز مانند مباحث دیگر مرور تست های تالیفی و کنکوری اهمیت زیادی دارد. اما سعی کنید علاوه بر تست زدن و انتخاب گزینه ی صحیح، به تحلیل گزینه های دیگر بپردازید و آرایه های هر گزینه را مشخص کنید. تحلیل گزینه ها و مطالعه ی دقیق پاسخنامه ی تست های آرایه، راهی مناسب برای تثبیت اطلاعاتی است که از کتاب درسی به دست آورده اید.
گام سوم: تمرین، تکرار و زدن تست های زمان دار را فراموش نکنید. آرایه های ادبی، مبحث به نسبت دشواری در میان مباحث ادبیات است. تعدد آرایه ها و شباهت هایی که میان آنها وجود دارد، کار را برای حافظه ی شما سخت می کند. تنها در سایه ی تمرین زیاد، تکرار و در نهایت استفاده از تست های زمان دار است که می توانید خود را برای آزمون کنکور آماده کنید. سعی کنید در این مبحث نیز مانند قرابت معنایی، هر شب زمانی را برای زدن دست کم چند تست اختصاص دهید.
| آشنایی با انواع تکنیک های مطالعه و یادگیری: |
روش مطالعه دستور زبان فارسی
همانطور که پیشتر ذکر شد مبحث دستور زبان فارسی با 5 سوال، 20 درصد از سوالات ادبیات کنکور را تشکیل می دهد، بنابراین برای کسب نتیجه ی مناسب در بخش ادبیات، توجه به این مبحث ضروری است.
شناخت «واج-تکواژ-واژه» (ساختار واژه)، درک «گروه اسمی» شامل هسته و انواع صفت بیانی، وابسته های پیشین و پسین و انواع وابسته های وابسته، «گروه فعلی»، «انواع واژه» (مشتق و مرکب) و «ویرایش» مهم ترین مباحث در دستور زبان فارسی هستند که در طراحی سوال از آنها استفاده می شود.
باید در نظر بگیرید که ماهیت تست های دستور زبان فارسی تحلیلی است و صرف حفظ کردن مطالب کتاب کمک چندانی به شما نمی کند. بنابراین توصیه ی ما این است که در چند گام به فهم صحیح و مهارت لازم برای پاسخگویی به تست های این مبحث برسید:
گام اول: کتاب درسی و یک درسنامه ی دقیق و معتبر را مطالعه کنید. همگام با مطالعه ی دقیق کتاب درسی و بهره‌گیری از آموزش دبیران، استفاده از کتاب های کمک درسی در قالب درسنامه اهمیت زیادی دارد. این درسنامه ها به مطالب متعددی که در ذهن شما جای گرفته اند نظم و سامان می دهند و با ارائه توضیحات بیشتر، دریافت شما از مطالب را اصلاح کرده و جزئیات بیشتری در اختیارتان می‌گذارند.
گام دوم: خلاصه نویسی و نکته برداری را فراموش نکنید. می‌توان با بهره‌گیری از تکنیک هایی مانند خلاصه نویسی و نکته برداری، به فرآیند تکرار مطالب تنوع داد و مرور را ساده‌تر کرد. اکثر نفرات برتر کنکور درباره ی اهمیت خلاصه نویسی و خواندن چند باره ی این خلاصه ها صحبت کرده‌اند و نقش این تکنیک را در تقویت حافظه ی بلندمدت خود مهم دانسته اند. کل مباحث مربوط به زبان فارسی کنکور به شکل درختی و در چند صفحه قابل گردآوری هستند و بدین ترتیب می توانید تسلط خود را بر این بخش از کنکور افزایش بدهید.
گام سوم: تست های مبحث دستور را تحلیل کرده و از روش حل آنها نکته برداری کنید. اکثر تست های مبحث دستور زبان وقت گیر هستند. به عنوان مثال از شما می خواهند آن گزینه ای را که وابسته های وابسته در آن بیشتر هستند، مشخص کنید. پر واضح است که اگر شما سبک های تستی گوناگون، مراحل حل کردن آنها و تکنیک های لازم را بلد نباشید، زمان را از دست خواهنید داد. بنابراین تست خوانی کنید و پاسخنامه های تشریحی را با دقت بررسی کنید. مراحل مربوط به حل هر نوع تست را بنویسید و برای خود یک جزوه تهیه کنید.
گام چهارم: تست های آموزشی بزنید و سپس به سراغ تست های زمان دار بروید. پس از تسلط بر مباحث دستور زبان فارسی، برای تثبیت مطالب و ارزیابی خود ابتدا به سراغ تست های آموزشی بروید و پاسخ های خود را در آغاز به صورت تک به تک و بعد به صورت دسته های 5 یا 10 تایی بررسی کنید. درنهایت باید بدانید که درک شرایط برگزاری آزمون سراسری، یادگیری صحیح مدیریت زمان، اجرای شیوه‌های تست‌زنی و رفع ایرادات بدون شرکت در آزمون‌های آزمایشی زماندار بسیار دشوار خواهد بود، بنابراین هرگز از شرکت در این آزمون‌ها غافل نشوید.
روش مطالعه معنای لغات و املا
پیشتر ذکر شد که در مجموع 6 سوال (24 درصد) از سوالات ادبیات به مبحث معنای لغت و املای واژگان اختصاص دارد. این مبحث در مقایسه با مباحثی قبلی، بیشتر جنبه ی حفظی دارد.
اما مهم ترین نکته در مورد مبحث لغت و املا، اهمیت مطالعه ی آن برای پاسخ دادن به سوالات مباحث دیگر، به خصوص سوالات قرابت معنایی، است. هرچه تسلط شما بر معنا و املای صحیح لغات فارسی بیشتر باشد، درک و فهم سوالات آزمون ادبیات برای شما ساده تر می شود.
در گام اول: کتاب درسی را روخوانی و نکته برداری کنید. در گام نخست پیش از مراجعه به درسنامه ها و خواندن واژه نامه ها، بهتر است متن درس را روخوانی کنید تا هم چشم شما با انواع چینش واژگان در متون و اشعار آشنا شود و هم لغات مهم را شناسایی کنید و در مورد معنا و املای آنها نکته برداری کنید. سعی کنید در خلاصه نویسی و یادداشت برداری هایتان، لغاتی را که هم آوا هستند، یعنی واژه هایی که تلفظ یکسان ولی املای متفاوتی دارن یا واژگانی که دو یا چند معنی دارند را جدا کرده و در مطالعات خود بر روی آنها تمرکز کنید.
گام دوم: برای حفظ کردن املا و معنای کلمات از تکنیک های مختلف استفاده کنید. گاهی روخوانی و حفظ ساده ی معانی و املای لغات برای به یادآوردن آنها بر سر جلسه ی آزمون کافی نیستند و باید از تکنیک هایی ویژه استفاده کنید. از جمله ی این تکنیک ها می توان به جدا سازی کلمات هم خانواده، توجه به حروف متغیر مثل ز/ذ/ظ/ض در املای کلمات، جمله سازی، رمز گذاری و در نهایت استفاده از ابزاری مانند جعبه لایتنر اشاره کرد.
گام سوم: تا جای ممکن تست بزنید و از تست های کنکوری نکته برداری کنید. در مبحث معنا و املای واژگان، هرچه بیشتر تست بزنید، چشم و ذهن شما بیشتر با لغات مهم و نکته دار آشنا می شود. اگر هنگام تست زدن بتوانید یک جزوه ی خلاصه و دقیق از لغات مهم بنویسید، بسیار راهگشا خواهد بود. در مورد این مبحث توصیه می شود که ابتدای امر از تست های کنکوری استفاده کنید و بعداً به سراغ تست های تالیفی بروید.
روش مطالعه تاریخ ادبیات
بر اساس بودجه بندی موضوعی ادبیات فارسی در کنکور سراسری، معمولا فقط یک سوال از مبحث تاریخ ادبیات طرح می شود. اما از آنجایی که این سوال فقط جنبه ی حفظی دارد، اگر تسلط لازم بر این مبحث را داشته باشید، می توانید به سرعت به آن پاسخ بدهید و روی یک سوال تحلیلی زمان بیشتری بگذارید.
در گام اول: فهرستی از آثار نظم و نثر همراه با نام شاعر و نویسنده ی آنها تهیه کنید. اگر از جزوات یا درسنامه های منتشر شده استفاده می کنید، معمولا چنین فهرست هایی را در اختیار شما می گذارند. اطلاع از تخلص یا شهرت، ملیت و دوره های تاریخی زیست شاعران و نویسندگان حائز اهمیت است. همین طور محتوای آثار، سبک آنها و تعداد جلدهای آثار ادبی را بدانید. سعی کنید با به کار گیری انواع تکنیک های کاربردی برای حفظ مطالب مثل رمز گذاری و استفاده از تصویرسازی یا کارت های آموزشی، آثار نظم را از نثر تفکیک کنید و به درستی آنها را به حافظه بسپارید.
گام دوم: انواع یا گونه های ادبی ذکر شده در سرفصل های کتاب را بشناسید. گاهی طراح سوال از شما می خواهد متن یا ابیاتی را که گونه ی ادبی متفاوتی نسبت به سایر گزینه ها دارند را مشخص کنید. در این مورد دانستن اطلاعاتی مانند اینکه آثار شاعرانی مانند مولوی و عطار عرفانی هستند و یا اینکه فردوسی حماسه سرا است، اهمیت دارد. همچنین اگر در کتاب درسی در مورد شاعر، نویسنده و یا اثری از صفاتی مانند نخستین، قدیمی ترین، مشهورترین، موفق ترین و … استفاده شده است، آن را به خاطر بسپارید. تمام بخش های کتاب را که در آنها اطلاعاتی در ارتباط با مبحث تاریخ ادبیات آمده است را بخوانید، فقط به بخش های مشخص شده در ابتدای هر درس توجه نکنید؛ گاهی سوالات از بخش های «بیاموزیم» و «آورده اند که» و … طرح می شوند.
گام سوم و آخر مانند تمام مباحث دیگر تست زنی و تکرار است. آزمون ها ابزار یادگیری هستند و در نهایت به نحوه ی مطالعه ی دروس کیفیت بیشتری می بخشند. هنگامی که برای شرکت در یک آزمون آزمایشی آماده می‌شوید، تمرکز ذهن شما افزایش میابد و زمان و انرژیتان را کمتر هدر می‌دهید. هر موفقیتی مرهون هدف‌گذاری صحیح و سپس درک صحیح نقایص و برطرف کردن ایرادات است و این مهم تنها با شرکت در آزمون‌های آزمایشی معتبر و سراسری حاصل می‌شود.
نتیجه گیری
ادبیات فارسی بالاترین ضریب را در میان دروس عمومی کنکور دارد و بنابراین از دروس تاثیرگذار برای کسب نتیجه در آزمون سراسری است.
اگرچه منابع کنکور این درس کاملا مشخص هستند، اما از آنجایی که سوالات به شکل موضوعی در مباحث قرابت معنایی، دستور زبان، آرایه های ادبی، معنی و املای واژگان و تاریخ ادبیات طرح می شوند، داوطلبین باید علاوه بر خواندن کتاب های درسی، این مباحث را به صورت مجزا مورد مطالعه قرار بدهند.
مطالعه ی دقیق کتاب، بهره گیری از مباحث آموزشی دبیران، استفاده از درسنامه ها و کتاب های تست معتبر و سوالات کنکور در کنار استفاده از تکنیک هایی مانند خلاصه برداری و تحلیل تست های دشوار و نکته دار و در نهایت شرکت در آزمون های آزمایشی برای کسب موفقیت در این عرصه راهگشا خواهند بود.
سوالات متداول
ادبیات فارسی با ضریب 4، بالاترین ضریب را در میان دروس دفترچه ی عمومی کنکور سراسری دارد و داوطلبین کنکور 18 دقیقه زمان دارند تا به 25 سوال این درس پاسخ بدهند.
- مبحث قرابت معنایی با 9 سوال، 36 درصد از سوالات ادبیات کنکور را تشکیل می دهد. - مبحث معنای لغت و املای واژگان در مجموع با 6 سوال، 24 درصد از سوالات ادبیات را به خود اختصاص می دهد. - مبحث دستور زبان فارسی با 5 سوال، 20 درصد از سوالات ادبیات را تشکیل می دهد. - مبحث آرایه های ادبی با 4 سوال، 16 درصد از سوالات ادبیات را در برمی گیرد. - مبحث تاریخ ادبیات با 1 سوال، تنها 4 درصد از سوالات ادبیات کنکور را به خود اختصاص می دهد.
توصیه می شود برای مطالعه ی ادبیات فارسی به جای خواندن درس به درس مطالب کتاب، مباحث اصلی شامل؛ قرابت معنایی، دستور زبان، آرایه های ادبی، تاریخ ادبیات، معنا و املای لغات، به صورت جداگانه و با بهره گیری از درسنامه های معتبر و کتاب های تستی متعدد مورد مطالعه قرار بگیرند. با این وجود اگر می خواهید بر اساس بودجه بندی برنامه ی آزمون های آزمایشی خود، ادبیات را به صورت درس به درس دنبال کنید، مانعی ندارد. اما سعی کنید علاوه بر مطالعه ی درس های مشخص شده، ساعاتی را نیز به مطالعه و تست زدنی مباحثی مثل قرابت معنایی و آرایه های ادبی اختصاص دهید. چراکه این دو مبحث کلی تر هستند و با مطالعه ی درس به درس، بر آنها مسلط نخواهید شد. 1- ضریب ادبیات فارسی در کنکور سراسری چند است و شامل چند سوال می شود؟
2- بودجه بندی مباحث ادبیات فارسی در کنکور چگونه است؟
3- بهترین روش برای مطالعه ادبیات فارسی چیست؟
ببخشید برای خلاصه نویسی تو کتاب بنویسیم یا تو دفتر؟
سلام دوست عزیز. بستگی به خودتون داره. هم می تونید مطالب رو در دفتر جداگانه خلاصه نویسی کنید و هم می توانید مطالب را در حاشیه کتاب درسی خلاصه نویسی نمایید.